□8:4 «Ustaz, bu ayal del zina üstide tutuwélindi» — «zina qilip tutulup qalghan» ayal bar idi, lékin erkek qéni?
□8:5 «Musa peyghember Tewrat qanunida bizge mushundaq ayallarni chalma-kések qilip öltürüshni emr qilghan» — qiziq yéri shuki, ular peqet «ayallar»ni tilgha alidu. Emeliyette Tewrat qanuni boyiche zina qilghan erkeklernimu ölümge mehkum qilish kérek idi.
□8:6 «Emdi ularning bundaq déyishtiki niyiti, uni tuzaqqa chüshürüp, uning üstidin erz qilghudek birer bahane izdesh idi» — Eger Eysa «Bu ayalgha rehim qilish kérek» dése, ular derhal «Sen Musa peyghemberge chüshürülgen qanun’gha xilapliq qilishni ündeysen, deytti. Bashqa bir tereptin, shu chaghda Yehudiy xelqi Rim impériyesining qanuni astida turghachqa, Yehudiylar özliri héchkimge ölüm jazasini beja keltürüsh hoquqi yoq idi. Shunga eger Eysa «Chalma-kések qilinsun» dése, u chaghda ular rimliqlargha «mushu kishi Rim impériyesige qarshi chiqti!» dégendek shikayet qilatti.
□8:9 «ular bu sözni anglap, aldi bilen yashan’ghanliri, andin qalghanliri bir-birlep hemmisi u yerdin chiqip kétishti» — bezi kona köchürmilerde: «Ular bu sözni anglap, wijdanining eyiblishi bilen aldi bilen yashan’ghanliri, andin qalghanliri bir-birlep hemmisi u yerdin chiqip kétishti» déyilidu.
□8:11 «Menmu séni gunahqa békitmeymen. Barghin, buningdin kéyin yene gunah qilmighin!» — 7:53-8:11-ayetler bezi kona köchürmilerde tépilmaydu. Bizningche, buning sewebi, bu «zina gunahining kechürüm qilinishi» toghrisidiki ayetler bezi köchürgüchilerning zitigha qattiq tegken bolsa kérek.
■8:12 Yesh. 42:16; Yuh. 1:9; 9:5; 12:35,36.
□8:15 «Siler et igilirining ölchimi boyiche höküm qilisiler» — «et igilirining ölchimi boyiche» — oqurmenlerning éside bolsunki, Injilda «et» yaki «etler» köp yerlerde insanlarning Xudagha tayanmay özlükidin ish qilghanliqini körsitidu. «Rimliqlargha»diki «kirish söz»nimu körüng.
□8:16 «Biraq men héchkimning üstige höküm qilmaymen. Men höküm qilsammu, hökümüm heqiqiydur» — Eysa Mesih bu dunyada turghanda kishilerning üstige höküm qilmaytti (soraqqa tartmaytti), belki ularning ish-heriketlirining üstige, toghra, toghra emes, dep höküm qilatti. Peqet axiretke kelgende andin u barliq kishilerni soraqqa tartip, ularning üstidin höküm chiqiridu, elwette. Perisiyler bolsa özlirini soraqchi, Mesihni soraqqa tartish hoquqimiz bar dep qaraytti. «méni ewetken Ata bu ishta men bilen billidur» — «bu ishta» dégen sözler eyni tékistte bolmisimu, menisi del «Méning höküm qilghinim peqet özümdin emes, buningda Ata men bilen billidur» dégendektur.
□8:17 «Silerge tewe bolghan Tewrat qanunida...» — grék tilida «silerning Tewrat qanuninglarda» déyilidu. Bu hejwiy, kinayilik geptur. Periysiler daim: «Tewrat qanunini tiriship-tirmiship, heqiqiy menisi bilen özleshtürgüchiler peqet bizlermiz» dep halini chong qilip yürüshetti. Emeliyette «Tewrat qanuni» Xudaning barliq xelqige tewe idi, elwette. 10:34 we 15:25nimu körüng. «ikki ademning guwahliqi bolsa rast hésablinidu» — «Qan.» 17:6.
■8:17 Chöl. 35:30; Qan. 17:6; 19:15; Mat. 18:16; 2Kor. 13:1; Ibr. 10:28.
■8:18 Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luqa 3:22; 9:35; Yuh. 1:33; 5:37; 6:27.
□8:20 «sediqe sanduqining aldida» — yaki «xezinide».
□8:24 «Chünki siler méning «Ezeldin Bar Bolghuchi» ikenlikimge ishenmisenglar, gunahliringlar ichide ölisiler» — yaki «Chünki siler méning «Men Bolimen» ikenlikimge ishenmisenglar, gunahliringlar ichide ölisiler». «Ezeldin Bar Bolghuchi» yaki ««Men Bolimen» — Bu Xudaning Musa peyghemberge ashkarilighan nami bolup («Mis.» 3:14), Eysamu bu namni özige qollan’ghan. Bashqa bir terjimisi: «Méning U (yeni, Mesih) ikenlikimge...». Lékin «Yuhanna»da oxshash shu ibare tépilidighan köp bashqa ayetler bilen sélishturghanda (mesilen, 28-, 58-ayet) bu terjimimiz toghra bolushi kérek.
□8:26 «Özümning silerning toghranglarda we üstünglardin höküm qilidighan nurghun sözlirim bar; lékin méni Ewetküchi heqtur we men Uningdin némini anglighan bolsa, bularnila dunyadikilerge uqturup éytimen» — Mesihning Perisiylerge éytqan bashqa köp sözlirige oxshash, bu sözi intayin ixchamdur. Bizningche omumiy menisi: «Siler toghruluq nurghun eyibleydighan sözlirim bar. Bu sözlirimni qobul qilmasliqinglar mumkin. Lékin méning bu sözlirim emeliyette özümdin emes, belki méni ewetken Atamdindur; shunga ishinishinglar kérek; chünki némini Uningdin anglisam, shuni dunyagha éytimen» dégendek bolsa kérek.
■8:26 Yuh. 7:28; 15:15; Rim. 3:4.
□8:27 «ular uning özlirige éytqanlirining ata toghruluq ikenlikini chüshinelmidi» — «Ata» öz Atisi Xuda, elwette. Démisekmu, Mesihning némishqa bezide peqet «Ata» we bashqa yerlerde «Atam» déyishini tetqiq qilish bek paydiliq ishtur.
□8:28 «Siler Insan’oghlini kötürgendin kéyin...» — «Insan’oghlining kötürülüshi» awwal Eysaning kréstlinishi, andin asman’gha kötürülüp Xudaning ong teripide olturushinmu körsitidu. 12:32-34nimu körüng. «méning «Ezeldin Bar Bolghuchi» ikenlikimni bilisiler» — 24-ayettiki izahatni körüng.
■8:28 Chöl. 21:9; 2Pad. 18:4; Yuh. 3:11, 14; 7:16; 12:32, 49; 14:10.
■8:29 Yuh. 14:10; 16:32.
■8:32 Rim. 6:18; Gal. 5:1; 1Pét. 2:16.
□8:35 «Qul ailide menggü turmaydu, lékin oghul menggü turidu» — démek, birsi «qul» bolsa (mushu yerde «gunahning quli») herqandaq öy igisi bilen menggülük munasiwette bolmaydu, uning aile ezasi bolalmaydu; peqet öy igisining öz ailisidikiler bilenla menggülük munasiwiti bolidu; öy igisining oghli öy igisining hoquqigha ige bolidu, elwette. Emdi «öy igisi» Xuda bolsa, uning Oghlimu toluq hoquqluq bolidu, elwette. Bu ish 36-ayettiki heqiqet bilen zich baghlinidu.
□8:36 «Shuning üchün Oghul silerni azad qilsa, heqiqiy azad bolisiler» — yuqiriqi izahatnimu körüng. «Qul» «qul»ni azad qilmaydu, «qul»ni azad qilalaydighan peqet özi azad bolghan kishi, elwette. Emdi bu dunyada kim gunahdin azadtur? Mesihdin bashqa herbir kishi gunahning qulidur, heqiqiy azad bolghan kishi peqet «Oghul», yeni Mesihdur; shuning bilen u bashqilarni (ularda étiqad bolsa) gunahning küchidin azad qilalaydu.
□8:38 «siler bolsanglar öz atanglardin körgenliringlarni qiliwatisiler!» — yaki «siler bolsanglar öz atanglardin anglighanliringlarni qiliwatisiler!».
■8:38 Yuh. 3:11; 7:16; 12:49; 14:10, 24.
□8:41 «Siler öz atanglarning qilghinini qiliwatisiler!» — «öz atanglar» — Iblisni körsitidu, elwette. 44-ayetni körüng. «Biz haramdin bolghan emesmiz!» — bu daritma gep. Ular Eysaning Meryemdin tughulushini «bir atining wasitisi bilen emes», belki «haramdin bolghan» dep puritip, uningdin éwen tapmaqchi idi.
□8:42 «men Xudaning baghridin chiqip...» — grék tilida «men Xudaning ichidin chiqip...».
□8:44 «... Iblis yalghanchi we shundaqla yalghanchiliqning atisidur» — yaki «... u (Iblis) yalghanchi we shundaqla yalghanchiliqning piridur».
■8:44 Yar. 3:1; 2Kor. 11:3; 1Yuh. 3:8.
■8:47 Yuh. 6:37; 10:26,27; 1Yuh. 4:6.
□8:48 ««Samariyelik hem jin chaplashqan adem»sen» — «Samariyelikler» Yehudiylar közge ilmaydighan bir xelq bolup, ularning közqarishiche Samariyelikler Xudaning sözini burmilighan kapirlar we jin tegkenlerdur.
□8:56 «Atanglar Ibrahim méning künümni köridighanliqidin yayrap-yashnidi» — Eysaning «méning künüm» dégini némini körsitidu? Bizningche bu ibare: (1) uning dunyagha kélishini körsitidu; (2) uning shan-sherep ichide qaytip kélidighan küninimu körsitidu. Ibrahim qachan aldin’ala buni körgen? Yehudiy «Rabbilar»ning köpinchisi «Ibrahim Ishaqni qurbanliq qilishqa sun’ghan waqitta baqiy alem uninggha ayan qilin’ghan» dep qaraytti we bizmu bu pikirge mayilmiz.
■8:56 Yar. 17:17; Luqa 10:24; Ibr. 11:13.
□8:58 «Ibrahim tughulmastila, men Bar Bolghuchidurmen!» — «men Bar Bolghuchidurmen» dégini yenila «Mis.» 3:14de, Musa peyghemberge wehiy qilin’ghan, Xudaning «Men Özümdurmen», yaki bolmisa «Men Ezeldin Bar Bolghuchidurmen» dégen ulugh namini körsitidu. Eysaning bu namni özige alghini uning Xudaliq tebiitini körsitidu. Yehudiylar uning bu gépini toghra chüshinidu, lékin qet’iy ishenmeydu (59-ayetni körüng).
□8:59 «Buning bilen ular uni chalma-kések qilghili qollirigha yerdin tash aldi» — Yehudiy xelqi uning sözining menisini toghra chüshinetti, lékin ishenmey «kupurluq qilghuchi!» dep uni öltürmekchi idi. «lékin Eysa ulargha körünmey, ularning otturisidin ötüp ibadetxanidin chiqip ketti» — bezi köna köchürmilerdePeqet «lékin Eysa özini daldigha élip, ibadetxanidin chiqip ketti» déyilidu.
■8:59 Luqa 4:29; Yuh. 10:31,39; 11:8.