Tewrat kaléndari boyiche «pétir nan héyti»ningmu birinchi küni («Nisan», yeni 1-ayning -15-küni) «shabat küni» dep hésablinishi kérek idi («Law.» 23:6-7). Shunga uning harpa künimu «teyyarliq küni» dep atilatti. Bu «Nisan» ayning 14-küni idi.
Shabat küni Yehudiylar arisida heptining barliq künlirige oxshashla kechqurun bashlinidu. 55 We uning bilen Galiliyedin kelgen ayallar Yüsüpke egiship, qebrini we uning jesetining qandaq qoyulghinini kördi. ■ Luqa 8:2. 56 Andin yénip bérip etirler we xush puraqliq buyumlarni teyyar qildi we Tewrattiki emr boyiche shabat küni aram élishti.□ «ayallar etirler we xush puraqliq buyumlarni teyyar qildi» — «buyumlar» — yaki «melhemler». Bu buyumlarning ishlitilishining meqsiti jesetning üstige chéchip uning chirip kétishini astilitishtin ibaret idi.
■23:1 Mat. 27:2; Mar. 15:1; Yuh. 18:28.
□23:2 «Qeyser» — Rim impératori. «...xelqimizni azdurup we qutritip, Qeyserge baj-séliq tapshurushni tosqan bu ademni bayqap uni tuttuq» — «(u) Qeyserge baj-séliq tapshurushni tosqan» dégen shikayet yalghan, elwette. 20:20-26ni körüng. Shikayet «siyasiy jehettiki» bolup, üch qisimni öz ichige alidu: (1) u xelqni qutritiwatidu, «ammiwiy tertip»ni buzdi; (2) xelqning baj-séliq bérishige yol qoymidi; (3) özini padishah dep élan qildi (démek, Rim impératorigha qarshi chiqqan).
■23:2 Mat. 17:25; 22:21; Mar. 12:17; Luqa 20:25; Ros. 17:7; Rim. 13:7.
□23:3 «Pilatus uningdin: — Sen Yehudiylarning padishahimusen? — dep soridi. U: — Éytqiningdek, — dep jawab berdi» — «Éytqiningdek» grék tilida bu sözning «Shundaq, lékin emeliyet del séning oylighiningdek emes» dégen puriqi chiqidu.
■23:3 Mat. 27:11; Mar. 15:2; Yuh. 18:33.
■23:13 Mat. 27:23; Mar. 15:14; Yuh. 18:38; 19:4.
□23:15 «Hérodmu tapmidi» — yaki «Hérod uni (bizge) qayturuwétiptu».
□23:16 «Shunga men uni jazalap, andin qoyup bérimen» — bu «jazalash» belkim qamchilash bolatti. Bu sözler oqurmenlerge ghelite tuyulishi mumkin. Birawda jinayet bolmisa, némishqa uni jazalaydu? Mundaq adaletsizlik Rim impériyesi tüzümide bek köp idi. Ular déloni sürüshte qilghandimu ademni qamchilaytti («Ros.» 22:24ni körüng). Lékin mushu yerde Pilatusning Eysani mundaq «qamchilaymen» déyishining meqsiti peqet Yehudiy chonglarni bir az razi qilishtin ibaret idi, xalas.
■23:17 Mat. 27:15; Mar. 15:6; Yuh. 18:39.
□23:22 «shuning üchün men uni jazalap, qoyup bérimen» — 16-ayettiki izahatni körüng.
■23:24 Mat. 27:26; Mar. 15:15; Yuh. 19:16.
□23:26 «We ular uni élip kétiwatqanda, yolda Kurini shehirilik Simon isimlik bir kishi sehradin kéliwatatti; ular uni tutuwélip, kréstni uninggha kötürgüzüp, Eysaning keynidin mangdurdi» — bashqa Injil bayanliridin bilimizki, buning sewebi Eysaning halsirap ketkenlikidin idi «Mat.» 27:32, «Mar.» 15:21 we izahatlarni körüng.
□23:30 «Shu chaghda kishiler taghlargha: «Üstimizge örül!», dönglüklerge: «üstimizni yap!» dep nida qilishidu» — Xudaning ghezipi shunche dehshetlik boliduki, kishiler uningdin qéchish üchün herqanche qorqunchliq amal-chare bolsimu, xalaydu. «Hosh.» 10:8 we «Wehiy» 6:16ni körüng.
■23:30 Yesh. 2:19; Hosh. 10:8; Weh. 6:16; 9:6.
□23:31 «Chünki ademler yapyéshil derexke shundaq ishlarni qilghan yerde, qurup ketken derexke néme ishlar bolar?!» — bu sirliq bésharet belkim: «Men gunahsiz, méhriban bolup Xudaning jaza qoralliri bolghan chetelliklerning qolida shunche köp azab tartqan yerde, kelgüside silerdek gunahqa patqanlarni ular qandaq jazalar?» dégendek.
■23:31 Yer. 25:29; 1Pét. 4:17.
□23:33 ««bash söngek» dep atalghan jay» — «bash söngek» grék tilida «Kalwariy», ibraniy tilida «Golgota».
■23:33 Mat. 27:33,38; Mar. 15:22; Yuh. 19:18.
■23:34 Zeb. 22:18; Mat. 27:35; Mar. 15:24; Yuh. 19:23; Ros. 7:60; 1Kor. 4:12.
□23:38 «Uning üstidiki taxtaygha grékche, latinche we ibraniyche herpler bilen: «Bu kishi Yehudiylarning Padishahidur» dep yézip qoyulghanidi» — rimliqlar bu sözlerni Eysani mesxire qilish üchün yazghan, elwette. Shübhisizki, Pilatus bu arqiliq Yehudiylarnimu mesxire qilmaqchi yaki eyiblimekchi bolghan; biraq Xuda bolsa bu arqiliq heqiqiy ehwalni körsetken («Yh.» 19:19-22ni, «Zeb.» 76:10ni körüng).
■23:38 Mat. 27:37; Mar. 15:26; Yuh. 19:19.
□23:43 «Berheq, men sanga éytayki, bügün sen men bilen bille jennette bolisen» — Rebning: «sen «bügün» men bilen bille jennette bolisen» dégen mushu sözi bezilerning: «Eysa ölgendin kéyin dozaxqa chüshken» dégen bid’et telimining tolimu xata ikenlikini körsitidu. Biz «qoshumche söz»imizde bu toghruluq azraq toxtilimiz.
□23:44 «altinchi saet... toqquzinchi saet» — «altinchi saet» chüsh bolup, «toqquzinchi saet» chüshtin kéyin saet üch. Yehudiylar waqitni etigen saet altidin bashlap hésablaytti (mesilen, ularda «birinchi saet» bizde saet yette bolatti).
■23:44 Mat. 27:45; Mar. 15:33.
□23:45 «ibadetxanining perdisi tosattin otturisidin yirtilip ikki parche bolup ketti» — «Mat.» 27:51diki izahatni körüng.
■23:45 Mat. 27:51; Mar. 15:38.
□23:46 «Eysa... tiniqi toxtap, jan üzdi» — yaki «Eysa... rohini chiqardi». Grék tilida «roh» we «tiniq» bir söz bilen ipadilinidu. «Zeb.» 31:5ni körüng. Mushu ayettiki birinchi «qattiq awaz bilen nida qilish»i belkim «Yh.» 19:30de xatirilen’gen.
■23:46 Zeb. 31:5; Mat. 27:50; Mar. 15:37; Yuh. 19:30; Ros. 7:59.
■23:47 Mat. 27:54; Mar. 15:39.
■23:50-51 Mat. 27:57; Mar. 15:43; Yuh. 19:38.
■23:53 Mat. 12:40; 26:12; 27:59; Mar. 15:46; Yesh.53:9
□23:54 «Bu «teyyarliq küni» bolup, shabat küni yéqinliship qalghanidi» — «teyyarliq küni» shabat küni (dem élish küni, shenbe küni)ning harpa künidur. Dem élish künide kishilerning «ish qilmasliq»i üchün harpa künide tamaq étilishi we bashqa kéreklik xizmetlerni aldin’ala qiliwélishi kérek idi — shunga aldinqi küni «teyyarliq küni» dep atilatti. Tewrat kaléndari boyiche «pétir nan héyti»ningmu birinchi küni («Nisan», yeni 1-ayning -15-küni) «shabat küni» dep hésablinishi kérek idi («Law.» 23:6-7). Shunga uning harpa künimu «teyyarliq küni» dep atilatti. Bu «Nisan» ayning 14-küni idi. Shabat küni Yehudiylar arisida heptining barliq künlirige oxshashla kechqurun bashlinidu.
□23:56 «ayallar etirler we xush puraqliq buyumlarni teyyar qildi» — «buyumlar» — yaki «melhemler». Bu buyumlarning ishlitilishining meqsiti jesetning üstige chéchip uning chirip kétishini astilitishtin ibaret idi.