«Муну сорақ» — Йәһуда төвәндә 5-15-айәтләрдә баян қилидиған җаза-сорақлар болса керәк.
«улар Худаниң меһри-шәпқитини бузуқлуқ қилишниң банисиға айландурувалған, бирдин-бир Егимиз вә Рәббимиз Әйса Мәсиһдин танған адәмләрдур» — «Худаниң меһри-шәпқитини бузуқлуқ қилишниң банисиға айландурувалған...»: — демәк, «бузуқчилиқ қиливәрсәкму Худаниң меһри-шәпқити билән кәчүрүлимиз» дегәндәк. ■ 1Пет. 2:8; 2Пет. 2:1, 3.
«Рәб Өзи үчүн бир хәлиқни Мисирдин қутқузған болсиму» бәзи кона көчүрмиләрдә «Әйса Өз хәлқини Мисирдин қутқузған болсиму» дейилиду. ■ Чөл. 14:29; 26:64, 65; Зәб. 105:24-27; 1Кор. 10:5; Ибр. 3:17. 6 Вә силәр шуниму билисиләрки, әслидики орнида турмай, өз маканини ташлап кәткән пәриштиләрни Рәб улуқ қиямәт күниниң сориғиғичә мәңгү кишәнләп мудһиш қараңғулуқта солап сақлимақта.■ Яр.6:1-4; 2Пет. 2:4. 7 Содом вә Гоморра вә уларниң әтрапидики шәһәрләрдикиләрму шу охшаш йолда, йәни шу пәриштиләргә охшаш учиға чиққан бузуқчилиққа вә ғәйрий шәһвәтләргә берилип кәткән, кейинки дәвирләр уларниң ақивитидин ибрәт алсун үчүн мәңгүлүк от җазасиға өрнәк қилинип көйдүрүлгән.□ «Содом вә Гоморра вә уларниң әтрапидики шәһәрләрдикиләрму шу охшаш йолда, йәни шу пәриштиләргә охшаш учиға чиққан бузуқчилиққа вә ғәйрий шәһвәтләргә берилип кәткән, кейинки дәвирләр уларниң ақивитидин ибрәт алсун үчүн мәңгүлүк от җазасиға өрнәк қилинип көйдүрүлгән» — «ғәйрий шәһвәтләр» дегән ибарә грек тилида «ғәйрий әтләр» билән ипадилиниду. Худаға бойсунмиған пәриштиләр «ғәйрий әтләр»гә (демәк, қиз-аялларға) ич пәш тартқан еди; Содом вә Гоморрадикиләр «ғәйрий әтләр»гә ич пәш тартқан (бу қетим әрләр қиз-аялларға әмәс, бәлки әрләр башқа әрләр билән «ғәйрий» җинсий мунасивәт өткүзмәкчи).
«Содом вә Гоморра шәһәрлири»ниң ақивити тоғрисида «Яр.» 18-19-бапни көрүң. Биз «қошумчә сөз»имиздә мошу вақиә үстидә йәнә азрақ тохтилимиз. ■ Яр. 19:24; Қан. 29:22; Йәш. 13:19; Йәр. 50:40; Әз. 16:49; Һош. 11:8; Ам. 4:11; Луқа 17:29; 2Пет. 2:6.
«һоқуқ егилири» — шүбһисизки, мошу йәрдә падишалар, валийлар вә һөкүмәтниң түрлүк әмәлдарлиридин башқа, Худа бекиткән ата-анилиқ һоқуқни өз ичигә алиду.
«әрштики улуқлар» — әйни тексттә «әрш» дегән сөз йоқ. Лекин 11-айәткә қариғанда чоқум әрштики (яман) күчләр, йәни җин-шәйтанларни көрсәтсә керәк. «Җин-шәйтанлар» әслидә пәриштиләр, йәни «әрштики улуқлар»дин еди («Вәһ.» 12:4ни көрүң). 9 Лекин һәтта баш пәриштә Микаилму Мусаниң җәсити тоғрисида Иблис билән музакирә қилип талаш-тартиш қилғанда, уни һақарәтлик сөзләр билән әйипләшкә петиналмиған, пәқәт «Саңа Пәрвәрдигарниң Өзи тәнбиһ бәрсун» дәпла қойған. ■ Дан. 10:13; 12:1; Зәк. 3:2; 2Пет. 2:11; Вәһ. 12:7. 10 Лекин бу кишиләр өзлири чүшәнмәйдиған ишлар үстидә күпүрлүк қилиду. Бирақ улар һәтта әқилсиз һайванлардәк өз тәбиитиниң инкаслири бойичә чүшәнгиничә яшап, шу арқилиқ өзлирини һалак қилиду. □ «Лекин бу кишиләр өзлири чүшәнмәйдиған ишлар үстидә күпүрлүк қилиду. Бирақ улар һәтта әқилсиз һайванлардәк өз тәбиитиниң инкаслири бойичә чүшәнгиничә яшап, шу арқилиқ өзлирини һалак қилиду» — «өз тәбиитиниң инкаслири бойичә чүшәнгиничә яшап» дегән ибарә бәлким һайванларниң җүплишишкә болған иштиһасини көздә тутқан, шундақла мошу кишиләрниң шәһваний һәвәслирини, бузуқлуқлирини көрсәткән болуши мүмкин. ■ 2Пет. 2:12. 11 Буларниң һалиға вай! Чүнки улар Қабилниң йоли билән маңди, мал-мүлүкни дәп Балаамниң азған йолиға өзини атти вә улар Кораһниң асийлиқ қилғиниға охшаш ахир һалак болиду. □ «Буларниң һалиға вай! Чүнки улар Қабилниң йоли билән маңди, мал-мүлүкни дәп Балаамниң азған йолиға өзини атти вә улар Кораһниң асийлиқ қилғиниға (охшаш) ахир һалак болиду» — «Қабилниң йоли» — Қабил өз инисиға һәсәт қилип уни өлтүргән, әлвәттә («Яр.» 4-бап).
«Балаамниң азған йоли» — «Чөл.» 22-24-бапни, «2Пет.» 2:15ни вә изаһатниму көрүң.
«улар Кораһниң асийлиқ қилғинидикигә охшаш ахир һалак болиду» — Кораһ болса Муса пәйғәмбәргә, шундақла Худаниң Өзигә исян көтәрди. Йәр өзи ечилип Кораһ вә шериклириниң аилисидикилирини жутувалди вә шуниң билән тәң асмандин от чүшүп Кораһ вә униңға әгәшкәнләрни көйдүрүп өлтүрди («Чөл.» 16-бап). Кораһдикиләрдин 1500 жилдин кейин яшиған мошу сахта тәлим бәргүчиләр Худаниң ғәзиви аян қилинған күни уларға охшаш җәзмән әшәддий вә қорқунучлуқ һалда йоқитилиду. ■ Яр. 4:8; Чөл. 16:1; 22:7,21; 2Пет. 2:15;1Юһа. 3:12. 12 Улар меһир-муһәббәтни тәбрикләш зияпәтлириңларға һеч тартинмай силәр билән биллә дахил болидиған, өзлиринила бақидиған хәтәрлик хада ташлардур. Улар шамаллардин һайдилип кәлгән ямғурсиз булут, йилтизидин қомуруп ташланған, кәч күздики мевисиз дәрәқләр, икки қетим өлгәнләр!. □ «Улар меһир-муһәббәтни тәбрикләш зияпәтлириңларға һеч тартинмай силәр билән биллә дахил болидиған, өзлиринила бақидиған хәтәрлик хада ташлардур. Улар шамаллардин һайдилип кәлгән ямғурсиз булут, йилтизидин қомуруп ташланған, кәч күздики мевисиз дәрәқләр, икки қетим өлгәнләр!» — «меһир-муһәббәтни тәбрикләш зияпәтлириңлар» дегәнлик Худаниң меһир-муһәббитини тәбрикләш, әлвәттә. Шүбһисизки, биринчи вә иккинчи әсирләрдә җамаәтләр пат-пат мәлум бир хошаллиқтин ғерип-намратларни тәклип қилип зияпәт өткүзәтти; ундақ зияпәтләр «меһир-муһәббәт зияпити» яки «муһәббәтни тәбрикләш зияпити» дәп атилатти. Шу зияпәтләр бәлким дайим «нан уштуш», (яки «Рәбниң дәстихани», «Рәбниң кәчлик тамиғи»)ни өз ичигә алатти.
«өзлиринила бақидиған хәтәрлик хада ташлардур» — «өзлиринила бақидиған» бу кинайилик гәп. Мошу кишиләр «Худа бизни җамаәттикиләрни баққучи қилип бекиткән» дәйтти. Лекин улар пәқәт өзлиринила бақатти. «хәтәрлик хада ташлардур» — башқа хил тәрҗимиси «дағларға охшайду» — Мошу кишиләр өзлирини бәлким «җамаәтниң түврүги» дәп көрсәткини билән, әмәлийәттә деңиздики «хәтәрлик хада ташларға охшайду». Деңизчилар деңиз астидики хада ташларни байқалмай, кемини үстидин һайдиса пүтүнләй вәйран болуп түгишиду, әлвәттә. «Хәтәрлик хада ташлар» дегән бу сөзниң аһаңи «дағ»қиму наһайити йеқин болғач, бәлким шу мәниниму көрситиши мүмкин. «2Пет.» 2:13ни көрүң.
«ямғурсиз булут» — грек тилида «сусиз булут».
«икки қетим өлгәнләр!» — бу сахта тәлим бәргүчиләр өзлириниң гуналирида роһий җәһәттә «өлгән» («қәбиһликлириңлар һәм гуналириңларда өлгән» («Әф.» 2:1)) болупла қалмай, башқиларниму өлүм йолиға алдап киргүзгәнлиги үчүнму роһий җәһәттә «икки қетим өлгән»дур. Улар шу сәвәптин Худа тәрипидин икки һәссә җазалиниду («Яқ.» 3:1, «Мат.» 23:13-15ни көрүң). ■ 2Пет. 2:13,17. 13 Улар деңизниң давалғуватқан, бужғунлуқ долқунлири, улар өз шәрмәндичилигини қусмақта; улар езип кәткән юлтузлар болуп, уларға мәңгүлүк қап қараңғулуқниң зулмити һазирлап қоюлғандур. □ «Улар деңизниң давалғуватқан, бужғунлуқ долқунлири, улар өз шәрмәндичилигини қусмақта» — «Йәш.» 57:20ни көрүң. «... улар езип кәткән юлтузлар болуп, уларға мәңгүлүк қап қараңғулуқниң зулмити һазирлап қоюлғандур» — «улар... езип кәткән юлтузлар» дегәнләр пәқәт «хәтәрлик хада ташлар»ла әмәс, бәлки деңизда жүргүчиләргә хата йөнүлүшни көрситип тенитидиған «езип кәткән юлтузлар»дәк болиду. ■ Йәш. 57:20. 14 Адәм атиниң йәттинчи әвлади болған Һанох бу кишиләр тоғрисида мундақ бешарәт бәргән: —
Тәврат өз ичигә алмиған «Һанох» дегән йәнә кона бир китап бар. Бирақ Йәһуда нәқил кәлтүргән мошу сөз бу китаптин беваситә елинған әмәс. Бу сөз бәлким «Һанох» дегән китапниң қедимий мәнбәси болған, хәлиқниң ағзаки баянлиридин елинған болса керәк. ■ Мат. 12:36. 16 Бу кишиләр һаман ғотулдап, ағринип жүриду, өз һәвәслириниң кәйнигә кириду; ағзида йоғанчилиқ қилиду, өз мәнпәитини көзләп башқиларға хушамәтчилик қилиду.□ «Бу кишиләр һаман ғотулдап, ағринип жүриду, өз һәвәслириниң кәйнигә кириду; ағзида йоғанчилиқ қилиду, өз мәнпәитини көзләп башқиларға хушамәтчилик қилиду» — «бу кишиләр ... ғотулдап, ағринип жүриду»: улар өз-өзигә һәм башқиларға қақшап ағринип жүриду. «ағринип жүриду» дегәнниң башқа бир хил тәрҗимиси: — «башқиларни әйипләйду» яки «қусур издәп жүриду». ■ 2Пет. 2:18.
«Роһқа егә болмиған адәмләрдур» — «Роһ» Худаниң Муқәддәс Роһи, әлвәттә.
Бу икки айәтниң башқа бәзи тәрҗимилири бар. Бу тәрҗимиләрдә «қутқузушқа тиришиш керәк» болған икки хил адәмләр көздә тутулиду: — «Иккилинип қалғанларға рәһим қилиңлар; бирақ бәзиләрни от ичидин жулуп қутулдурувелиңлар; лекин уларни қутқузғанда қорқунучта болуңлар, һәтта әтләрдин иплас чүшүп булғанған кийим-кечигигә нәпрәтлиниңлар» дегәндәк.
□1:1 «Әйса Мәсиһниң қули, Яқупниң иниси мәнки Йәһудадин чақирилғанларға ... салам» — «чақирилғанлар» болса Худа тәрипидин чақирилған. «Әйса Мәсиһ тәрипидин қоғдилип кәлгәнләргә салам» — яки «(Худа тәрипидин) Әйса Мәсиһ үчүн қоғдилип кәлгәнләргә салам» — текст шу мәниниму өз ичигә алиду.
□1:3 «...лекин һазир буниң орниға силәрни муқәддәс бәндиләргә бир йолила аманәт қилинған етиқатни қолуңлардин бәрмәсликкә җиддий күрәш қилишқа җекиләп ушбу хәтни язмисам болмиди» — «муқәддәс бәндиләргә бир йолила аманәт қилинған етиқат» дегән ибарә мошу йәрдә бизгә Инҗил арқилиқ Худа, Мәсиһ, Муқәддәс Роһ, ниҗат, Худаниң сөз-калами (Тәврат, Зәбур, Инҗил), бу дуния, у дуния, инсанийәт, пәриштиләр вә җин-шәйтан қатарлиқлар тоғрилиқ назил қилип тапшурулған, шундақла ишинишкә зөрүр болған вәһий-һәқиқәтләрни көрситиду.
□1:4 «Чүнки мәлум кишиләр — ихлассиз адәмләр, хелә бурунла мошу сораққа тартилишқа пүтүлгәнләр араңларға суқунуп киривалған» — «хелә бурунла ... сораққа тартилишқа пүтүлгән»: — бәлким муқәддәс язмиларда пүтүлгән болса керәк. «Муну сорақ» — Йәһуда төвәндә 5-15-айәтләрдә баян қилидиған җаза-сорақлар болса керәк. «улар Худаниң меһри-шәпқитини бузуқлуқ қилишниң банисиға айландурувалған, бирдин-бир Егимиз вә Рәббимиз Әйса Мәсиһдин танған адәмләрдур» — «Худаниң меһри-шәпқитини бузуқлуқ қилишниң банисиға айландурувалған...»: — демәк, «бузуқчилиқ қиливәрсәкму Худаниң меһри-шәпқити билән кәчүрүлимиз» дегәндәк.
■1:4 1Пет. 2:8; 2Пет. 2:1, 3.
□1:5 «бурун Рәб Өзи үчүн бир хәлиқни Мисирдин қутқузған болсиму, уларниң ичидики Өзигә ишәнмигәнләрни кейин һалак қилди» — «кейин» грек тилида «иккинчи қетим» дейилиду. «Рәб Өзи үчүн бир хәлиқни Мисирдин қутқузған болсиму» бәзи кона көчүрмиләрдә «Әйса Өз хәлқини Мисирдин қутқузған болсиму» дейилиду.
■1:5 Чөл. 14:29; 26:64, 65; Зәб. 105:24-27; 1Кор. 10:5; Ибр. 3:17.
□1:7 «Содом вә Гоморра вә уларниң әтрапидики шәһәрләрдикиләрму шу охшаш йолда, йәни шу пәриштиләргә охшаш учиға чиққан бузуқчилиққа вә ғәйрий шәһвәтләргә берилип кәткән, кейинки дәвирләр уларниң ақивитидин ибрәт алсун үчүн мәңгүлүк от җазасиға өрнәк қилинип көйдүрүлгән» — «ғәйрий шәһвәтләр» дегән ибарә грек тилида «ғәйрий әтләр» билән ипадилиниду. Худаға бойсунмиған пәриштиләр «ғәйрий әтләр»гә (демәк, қиз-аялларға) ич пәш тартқан еди; Содом вә Гоморрадикиләр «ғәйрий әтләр»гә ич пәш тартқан (бу қетим әрләр қиз-аялларға әмәс, бәлки әрләр башқа әрләр билән «ғәйрий» җинсий мунасивәт өткүзмәкчи). «Содом вә Гоморра шәһәрлири»ниң ақивити тоғрисида «Яр.» 18-19-бапни көрүң. Биз «қошумчә сөз»имиздә мошу вақиә үстидә йәнә азрақ тохтилимиз.
■1:7 Яр. 19:24; Қан. 29:22; Йәш. 13:19; Йәр. 50:40; Әз. 16:49; Һош. 11:8; Ам. 4:11; Луқа 17:29; 2Пет. 2:6.
□1:8 «лекин мошу «чүш көргүчиләр» шу охшаш йол билән адәмләрниң тәнлириниму булғимақта, улар һоқуқ егилиригә сәл қариғучилардин болуп, (әрштики) улуқларғиму һақарәт қилишмақта» — «чүш көргүчиләр» бәлким «бешарәтлик бир нәччә чүшни көрдүм» дегәндәк сөзләр билән адәмләрни алдайду. «һоқуқ егилири» — шүбһисизки, мошу йәрдә падишалар, валийлар вә һөкүмәтниң түрлүк әмәлдарлиридин башқа, Худа бекиткән ата-анилиқ һоқуқни өз ичигә алиду. «әрштики улуқлар» — әйни тексттә «әрш» дегән сөз йоқ. Лекин 11-айәткә қариғанда чоқум әрштики (яман) күчләр, йәни җин-шәйтанларни көрсәтсә керәк. «Җин-шәйтанлар» әслидә пәриштиләр, йәни «әрштики улуқлар»дин еди («Вәһ.» 12:4ни көрүң).
■1:9 Дан. 10:13; 12:1; Зәк. 3:2; 2Пет. 2:11; Вәһ. 12:7.
□1:10 «Лекин бу кишиләр өзлири чүшәнмәйдиған ишлар үстидә күпүрлүк қилиду. Бирақ улар һәтта әқилсиз һайванлардәк өз тәбиитиниң инкаслири бойичә чүшәнгиничә яшап, шу арқилиқ өзлирини һалак қилиду» — «өз тәбиитиниң инкаслири бойичә чүшәнгиничә яшап» дегән ибарә бәлким һайванларниң җүплишишкә болған иштиһасини көздә тутқан, шундақла мошу кишиләрниң шәһваний һәвәслирини, бузуқлуқлирини көрсәткән болуши мүмкин.
□1:11 «Буларниң һалиға вай! Чүнки улар Қабилниң йоли билән маңди, мал-мүлүкни дәп Балаамниң азған йолиға өзини атти вә улар Кораһниң асийлиқ қилғиниға (охшаш) ахир һалак болиду» — «Қабилниң йоли» — Қабил өз инисиға һәсәт қилип уни өлтүргән, әлвәттә («Яр.» 4-бап). «Балаамниң азған йоли» — «Чөл.» 22-24-бапни, «2Пет.» 2:15ни вә изаһатниму көрүң. «улар Кораһниң асийлиқ қилғинидикигә охшаш ахир һалак болиду» — Кораһ болса Муса пәйғәмбәргә, шундақла Худаниң Өзигә исян көтәрди. Йәр өзи ечилип Кораһ вә шериклириниң аилисидикилирини жутувалди вә шуниң билән тәң асмандин от чүшүп Кораһ вә униңға әгәшкәнләрни көйдүрүп өлтүрди («Чөл.» 16-бап). Кораһдикиләрдин 1500 жилдин кейин яшиған мошу сахта тәлим бәргүчиләр Худаниң ғәзиви аян қилинған күни уларға охшаш җәзмән әшәддий вә қорқунучлуқ һалда йоқитилиду.
■1:11 Яр. 4:8; Чөл. 16:1; 22:7,21; 2Пет. 2:15;1Юһа. 3:12.
□1:12 «Улар меһир-муһәббәтни тәбрикләш зияпәтлириңларға һеч тартинмай силәр билән биллә дахил болидиған, өзлиринила бақидиған хәтәрлик хада ташлардур. Улар шамаллардин һайдилип кәлгән ямғурсиз булут, йилтизидин қомуруп ташланған, кәч күздики мевисиз дәрәқләр, икки қетим өлгәнләр!» — «меһир-муһәббәтни тәбрикләш зияпәтлириңлар» дегәнлик Худаниң меһир-муһәббитини тәбрикләш, әлвәттә. Шүбһисизки, биринчи вә иккинчи әсирләрдә җамаәтләр пат-пат мәлум бир хошаллиқтин ғерип-намратларни тәклип қилип зияпәт өткүзәтти; ундақ зияпәтләр «меһир-муһәббәт зияпити» яки «муһәббәтни тәбрикләш зияпити» дәп атилатти. Шу зияпәтләр бәлким дайим «нан уштуш», (яки «Рәбниң дәстихани», «Рәбниң кәчлик тамиғи»)ни өз ичигә алатти. «өзлиринила бақидиған хәтәрлик хада ташлардур» — «өзлиринила бақидиған» бу кинайилик гәп. Мошу кишиләр «Худа бизни җамаәттикиләрни баққучи қилип бекиткән» дәйтти. Лекин улар пәқәт өзлиринила бақатти. «хәтәрлик хада ташлардур» — башқа хил тәрҗимиси «дағларға охшайду» — Мошу кишиләр өзлирини бәлким «җамаәтниң түврүги» дәп көрсәткини билән, әмәлийәттә деңиздики «хәтәрлик хада ташларға охшайду». Деңизчилар деңиз астидики хада ташларни байқалмай, кемини үстидин һайдиса пүтүнләй вәйран болуп түгишиду, әлвәттә. «Хәтәрлик хада ташлар» дегән бу сөзниң аһаңи «дағ»қиму наһайити йеқин болғач, бәлким шу мәниниму көрситиши мүмкин. «2Пет.» 2:13ни көрүң. «ямғурсиз булут» — грек тилида «сусиз булут». «икки қетим өлгәнләр!» — бу сахта тәлим бәргүчиләр өзлириниң гуналирида роһий җәһәттә «өлгән» («қәбиһликлириңлар һәм гуналириңларда өлгән» («Әф.» 2:1)) болупла қалмай, башқиларниму өлүм йолиға алдап киргүзгәнлиги үчүнму роһий җәһәттә «икки қетим өлгән»дур. Улар шу сәвәптин Худа тәрипидин икки һәссә җазалиниду («Яқ.» 3:1, «Мат.» 23:13-15ни көрүң).
□1:13 «Улар деңизниң давалғуватқан, бужғунлуқ долқунлири, улар өз шәрмәндичилигини қусмақта» — «Йәш.» 57:20ни көрүң. «... улар езип кәткән юлтузлар болуп, уларға мәңгүлүк қап қараңғулуқниң зулмити һазирлап қоюлғандур» — «улар... езип кәткән юлтузлар» дегәнләр пәқәт «хәтәрлик хада ташлар»ла әмәс, бәлки деңизда жүргүчиләргә хата йөнүлүшни көрситип тенитидиған «езип кәткән юлтузлар»дәк болиду.
□1:14 «Мана, Рәб түмәнмиңлиған муқәддәслири билән келиду,...» — «(Рәбниң) муқәддәслири» мошу йәрдә Рәб Әйсаниң қайтип келишидә Өзигә һәмраһ қилған пәриштилири һәм муқәддәс бәндилирини көрситиши мүмкин («Қан.» 33:2, «Зәб.» 49:3-6, «Дан.» 7:9-14, 25-26, «Мат.» 16:27, 24:30-31, 25:13, «1Кор.» 6:2, «1Тес.» 3:3, «2Тес.» 1:7-10, «Вәһ.» 1:7ни көрүң).
■1:14 Яр. 5:18; Дан. 7:10; Рос. 1:11; 1Тес. 1:10; 2Тес. 1:10; Вәһ. 1:7.
□1:15 «У пүткүл инсанларни сорақ қилип, барлиқ ихлассизларниң ихлассизларчә жүргүзгән барлиқ ихлассизлиқлириға асасән, шундақла ихлассиз гунакарларниң өзини һақарәтлигән барлиқ әсәбий сөзлиригә асасән уларни әйипкә буйруйду» — «ихлассизларчә жүргүзгән ихлассизлиқлири» дегән ибарә «учиға чиққан ихлассизлиқлири» дегәндәк гуналирини тәкитләйду. «уларни әйипкә буйруйду» — дегән сөз, шүбһисизки, һәр бир гунакарниң Худа алдида өзиниң гуналири үстидин чиқирилған һөкүмгә толуқ қошилидиғанлиғини көрситиду. Тәврат өз ичигә алмиған «Һанох» дегән йәнә кона бир китап бар. Бирақ Йәһуда нәқил кәлтүргән мошу сөз бу китаптин беваситә елинған әмәс. Бу сөз бәлким «Һанох» дегән китапниң қедимий мәнбәси болған, хәлиқниң ағзаки баянлиридин елинған болса керәк.
□1:16 «Бу кишиләр һаман ғотулдап, ағринип жүриду, өз һәвәслириниң кәйнигә кириду; ағзида йоғанчилиқ қилиду, өз мәнпәитини көзләп башқиларға хушамәтчилик қилиду» — «бу кишиләр ... ғотулдап, ағринип жүриду»: улар өз-өзигә һәм башқиларға қақшап ағринип жүриду. «ағринип жүриду» дегәнниң башқа бир хил тәрҗимиси: — «башқиларни әйипләйду» яки «қусур издәп жүриду».
□1:18 «улар силәргә: «Ахир заманда, өзиниң ихлассиз һәвәслириниң кәйнигә кирип, мазақ қилғучилар мәйданға чиқиду» дегән еди» — расул Йәһуда мошу йәрдә уларниң немини мазақ қилидиғанлиғини ейтмайду. Лекин бир мисал «2Пет.» 3:3дә тепилиду.
■1:18 Рос. 20:29; 1Тим. 4:1; 2Тим. 3:1; 4:3; 2Пет. 2:1; 3:3.
□1:19 «Мошундақ кишиләр бөлгүнчилик пәйда қилидиған, өз тәбиитигә әгәшкән, Роһқа егә болмиған адәмләрдур» — «өз тәбиитигә әгәшкән (адәмләр)» грек тилида «җанлиқ (адәмләр)» дегән сөз билән ипадилиниду. Оқурмәнләрниң есидә болуши керәкки, Муқәддәс Китап бойичә адәм үч қисимдин — роһ, җан, тәндин тәркиб тапиду. Худаниң әсли мәхсити адәмниң роһи арқилиқ униң билән алақилишип йолйоруқ көрситиш еди. Адәм атимизниң гунайи билән адәмләр өз роһи тәрипидин әмәс, бәлки җан вә тән, йәни «әт» тәрипидин башқурулуп, өзиниң (гуналиқ) тәбиитигә әгәшкили турди. «Римлиқларға»дики «кириш сөз»имизни көрүң. «Роһқа егә болмиған адәмләрдур» — «Роһ» Худаниң Муқәддәс Роһи, әлвәттә.
□1:20 «Лекин силәр, и сөйүмлүклирим, әң муқәддәс болған етиқатиңларни һул қилип, өзүңларни қуруп чиқиңлар, Муқәддәс Роһта дуа қилип,..» — «өзүңларни... қуруп чиқиңлар» дегән ибарә мошу йәрдә грек тилидики «(етиқатта) өсүп йетилдүрүңлар» дегән мәнидә. «Римлиқларға» вә «Әфәслуқларға»дики «етиқатни қуруш» тоғрилиқ «кириш сөз»имизни вә изаһатларни көрүң. «Муқәддәс Роһта дуа қилип, ...» — демәк, «Муқәддәс Роһқа тайинип дуа қилип,...».
□1:22 «Иккилинип қалғанларға рәһим қилиңлар» — «иккилинип қалғанлар» болса етиқатта иккиләнгәнләр. Башқа бир хил тәрҗимиси: «Бәзиләргә рәһим қилиңлар, (адәмләр билән адәмләрни) пәриқ етиңлар; бәзиләрни... бәзиләрни... ».
□1:23 «бәзиләрни от ичидин жулувелип қутулдурувелиңлар; бәзиләргә һәтта әтлиридин ниҗасәт чүшүп булғанған кийим-кечигигиму нәпрәтләнгән һалда қорқунуч ичидә рәһим қилиңлар» — демәк, бу икки айәт (22-23)тә үч хил адәмләр бар. Биринчи хили етиқатқа нисбәтән гуманда туриду; иккинчи хили болса гунаға шунчә чөкүп кәткәнки, улар дозақниң гирдавида турғанлар яки «дозақ отиға чүшәй» дәп қалғанлар; үчинчи хили болса, адәмни асанла ипласлиққа сөрәйдиған еғир гуналарға патқанлар. Шуңа уларни қутқузмақчи болғанлар интайин һошияр болуши керәк — болмиса өзлири булғинип яки аздурулуп кетиши мүмкин («һәтта әтлиридин иплас (грек тилида, «дағ») чүшүп булғанған кийим-кечигигә нәпрәтләнгән һалда» дегән гәп көчмә мәнидә, әлвәттә. «Бу кишиләрниң пасиқлиғи өзүңгә тәсир йәткүзмисун үчүн һошияр бол» дегәндәк). Бу икки айәтниң башқа бәзи тәрҗимилири бар. Бу тәрҗимиләрдә «қутқузушқа тиришиш керәк» болған икки хил адәмләр көздә тутулиду: — «Иккилинип қалғанларға рәһим қилиңлар; бирақ бәзиләрни от ичидин жулуп қутулдурувелиңлар; лекин уларни қутқузғанда қорқунучта болуңлар, һәтта әтләрдин иплас чүшүп булғанған кийим-кечигигә нәпрәтлиниңлар» дегәндәк.
■1:24-25 Рим. 16:27; 1Тим. 1:17.