1 ¿Tze'ntzi'n qnimb'il? Atzin qnimb'iljo kyjalu'n: Tnejil, tu'n tok qe qk'u'j tu'n ttzaj q'o'n a nqo ayo'n ti'j; ex tkab', tu'n t-xi qnimin qa ikyxixjo ti'jjo tumil, a mina nqlo'n. 2 Qu'n noq tu'n kynimb'il ojtxe qxjalil, i ele b'a'n twutz Dios. 3 Ex ikyxjo qe, b'i'n qu'n noq tu'n qnimb'il, qa a qMan Dios kub' b'inchin te' tkyaqil, noq tu'n Tyol.* Gen. 1:1 Ex ikyxjo, b'i'n qu'n tu'n qnimb'il, qa tkyaqiljo a nqlo'n ja'lin, antza tzajnin ti'jjo a nya q'ancha'l.

4 Noq tu'n tnimb'il Abel, te' t-xi tq'o'n oyaj te Dios tb'anilxixtl ele tze'nku toyaj Caín. Tu'ntzi'n, aku qMan Dios ok q'onte te tb'anil nimil, ex tu'n ikyjo, wen ele toyaj twutz Dios.* Gen. 4:3-10 Qu'n ikytzi'n, exla qa o kyim te Abel, me o kyij te jun yek'b'il te qe ja'lin, tu'n tkub' qnimin Dios.

5 Ex ikyxjo tze'nku' te Enoc, tu'n tnimb'il xi q'i'n tu'n Dios tuk'a t-xmilil, tu'n mi kyime. Noq jaw naj, ex i ok tenxjal jyolte, me mix jyete, qu'n otaq txi' tuk'a Dios. ¿Me tiqu'n xi q'i'n Enoc ikyjo? Qu'n tq'ma toj Tu'jil Tyol Dios, tej na'mtaq t-xi' Enoc, qa wen ele twutz Dios noq tu'n tnimb'il.* Gen. 5:21-24

6 Ex ikyxjo qe ja'lin: Il ti'j tu'n tten qnimb'il tu'ntzintla qel wen twutz Dios. Qu'n tu'n qa at jun xjal qa taj tu'n tok tmujb'in tib' tuk'a Dios, ex tu'n tel wen twutz, il ti'j tu'n t-xi tnimin qa itz'xix te Dios, ex qa aku tzaj tq'o'n jun tb'anil chojb'il te kye', aye' nchi jyo'nxix ti'j.

7 Ex ikyxjo te Noé, tej tyolin Dios tuk'a qa attaq jun il tu'n tul twutz tx'otx'. Ex na'mtaq tul kani'n il anetzi'n, tej t-xi tnimin Noé a tq'ma Dios. Ex noq tu'n tkub' tnimin Noé, kub' tb'inchin jun bark ma tij, noq tu'n kykletjo jni' tk'wal, t-xu'jil exqetzi'n tlib'. Tu'n tnimb'il Noé, kub' tyek'in kywutzjo txqantl xjal, qa najnintaq ite'ye. Me atzin kye Noé, noq tu'n kynimb'il, i klete te tkyaqil il.* Gen. 6:13–7:24

8 Ex ikyxjo te Abraham, kub' tnimin te', tej ttzaj q'olb'in tu'n Dios, ex b'e'x xi' tu'n tkanin tojjo jun tx'otx', a tu'ntaq ttzaj q'o'n te tu'n Dios te jun oyaj, tu'n tnajan antza. Tu'n ikyjo, etz Abraham toj ttanim, me nti'taq b'i'n tu'n, ja' tu'ntaq tkanine.* Gen. 12:1-5 9 Ex tu'n tnimb'il, najan Abraham tze'nku jun b'etin xjal twutzjo tx'otx', a tu'ntaq tzaj q'o'n te tu'n Dios.* Gen. 35:27 Me najan kyojjo ja, a xb'alinqe, a b'a'n kyiky' iqit. Ex ikyx b'ajjo tuk'a Isaac, a tk'wal Abraham, ex tuk'a Jacob, a tk'wal Isaac. Ex ikyxjo tq'ma Dios kye, qa iltaq ti'j tu'n ttzaj q'o'n tx'otx' kye anetzi'n, ikyxjo tze'nku' xi tq'ma'n te Abraham. 10 Me atzi'n te Abraham noqx xi tq'uqb'inx te' tk'u'j ti'jjo juntl tnam te najb'il te jun majx, a at toj kya'j, a kub' tna'b'lin Dios, ex kub' tb'inchin. Tu'npetzi'n, kub' tb'isin Abraham tu'n tnajan tze'nku jun b'etin xjal kyojile' tnam tzalu'n twutz tx'otx'.* Eb. 13:14

11 Ex atzin te Sara, a t-xu'jil Abraham, mib'intaq tz'alin, ex noq ta'ẍtaqljo tchmil. Me tu'n tnimb'il Abraham, ja tzaj q'o'n kyoklin tu'n tul jun kyal, qu'n xi tnimin Abraham, qa tilil ti'j tu'n tb'ajjo a tq'ma Dios te, qa tu'ntaq tul jun kyal.* Gen. 17:19; 18:11-14; 21:2; Ro. 4:17-22

12 Ikytzintzjo tze'n te Abraham, tej ch'ixtaq tjapin kanin toj tq'ij tu'n tkyim, ul jun tk'wal, tu'n tel poq'in tyajil nyakutlaj iky kyb'ajjo tze'nqeku che'w twutz kya'j, ex tze'nkutla' tz'awin ttzi ttxuyil a', a nlay b'ant tajlet.* Gen. 15:5; 22:17; 32:12

13-14 Aye' xjal lo: Abraham, Isaac ex Jacob, i kyim, te' na'mxtaq kyetzin te' tx'otx' te Canaán, a tzaj tq'o'n Dios kye. Me noq tu'n kynimb'il, qe kyk'u'j ti'jjo a otaq tzaj tq'ma'n Dios kye. Ex tu'n ikyjo, o chi tzalaj ti'j qa toj jun q'ij, iltaq ti'j tu'n kyetzin te' tx'otx' anetzi'n, me noq kyu'n kyyajil, a ẍi el anq'in kyi'j. Ikytzi'n ele kyniky'jo ti'j, qa a kynajb'il twutzxix nya tzalu'n twutz tx'otx', qala' toj kya'j. Tu'n ikyjo, ok kyq'o'n kyib' te b'etin xjal tzalu'n twutz tx'otx', qu'n tu'n kyajtaq tu'n kynajan tojjo kya'j, a ja' nimxixtl kyoklin tu'n kynajan toj.

15 Me n-el qniky' ti'jjo lo, qu'n noqit o'kxtaq kyajjo jun kynajb'il tzalu'n twutz tx'otx', b'e'xitla i meltz'aj najal te tx'otx', ja' ta'yetaq Abraham te tnejil, qu'n kyetaqjo tx'otx' anetzi'n.

16 Tu'n ikyjo, b'i'n qu'n qa kyajtaq jun najb'il tb'anil, nya tzalu'n twutz tx'otx', qala' toj kya'j. Tu'ntzi'n ikyjo, mix tzaje tx'ixwe Dios tu'n tok tq'o'n tib' te kyDios, ex ax Dios o b'inchin te' jun najb'il tb'anilxix toj kya'j te kye, tu'n kynajan te jun majx junx tuk'a.

17 Ex ikyxjo te Abraham, junch'intaq tk'wal, Isaac tb'i. Me noq tu'n tnimb'il, tej tok toj joyb'il ti'j tu'n Dios, xi ti'n Isaac, tu'n toktaq te jun chojb'il twutz Dios.* Gen. 22:1-14 Ex xi ttziyin tu'n tkub' b'yettaqjo tk'wal te chojb'il, 18 exsin qa otaq tz'el tniky' te a tq'ma Dios, qa ti'jtaq Isaac, tu'n tel poq'in tyajil Abraham.* Gen. 21:12

19 ¿Me ti'tzila t-xim Abraham ti'jjo lu'n? Qu'n q'uqletaq tk'u'j ti'j Dios qa at tipin tu'n tjatz anq'in juntl majl Isaac kyxol kyimin. Ex b'e'x tzaj tkle'n juntl majljo tk'wal. Mix kyime; nyakuj otaq jaw anq'in juntl majl kyxol kyimnin, qu'n tu'n otaq ttziye ttata tu'n tkub' b'yet.* Gen. 22:13

20 Ex ikyxjo, noq tu'n tnimb'il Isaac, i kub'e tky'iwlin tk'wal, a Jacob ex Esaú, ex xi tq'ma'n ti'jjo jni' tu'ntaq ttzaj tq'o'n Dios kye.* Gen. 27:27-29, 39-40

21 Ex noq tu'n tnimb'il Jacob, tej ch'ixtaq tkyim, jaw we'ks, ex xi joqe tib'aj tvar, noq tu'n kyky'iwlitjo tk'wal Jse, ex tu'n tnimsin tb'i qMan Dios.* Gen. 47:31–48:22

22 Ex ikyxjo, noq tu'n tnimb'il Jse, tej ch'ixtaq tkyim, yolin ti'j, qa tu'ntaq tetz t-xjalil, aye' tzajninqe ti'j Jacob, toj tx'otx' Egipto. Ex kyij tyolin Jse, qa aj kyiky'taq tojjo tx'otx' anetzi'n, iltaq ti'j tu'n tetz iqin tb'aqil, tu'n tku'x muqet tojjo ttx'otx', ja' tzajnin.* Gen. 50:24-25; Ex. 13:19

23 Ex ikyxjo, tej titz'je Moisés, tu'n kynimb'iljo ttata, oxe xjaw xi kyewin kyal, qu'n ok kyka'yin qa tb'anilxtaq ka'yin Moisés.* Ex. 2:2 Tu'n ikyjo, mix i tzaje xob' ttata tu'njo tyol nmaq kawil, qa iltaq ti'j tu'n tkub' b'yet tkyaqil ne'ẍ, a q'a.* Ex. 1:22

24 Ex ikyxjo, tej tch'iy Moisés, noq tu'n tnimb'il, mix xi ttziyin tu'n tok te taljo tk'wal nmaq kawil toj tx'otx' te Egipto.* Ex. 2:10-12 25 Qu'n jaw sk'o'n Moisés tu'n tiky'x jni' yajb'il tu'n kyxoljo t-xjalil aj Judiy, a Ttanim Dios, ex nya tu'n ttzalaj noq toj kab'e q'ij tojjo achb'il, ex toj tkyaqil wiq il kyuk'a aj Egipto. 26 ¿Ex tiqu'n? Qu'n kub' t-ximin Moisés, qa nimxixtl toklin twutz Dios tu'n tiky'x yajb'il tu'n noq tu'n tpaj Crist, tze'nku tu'n t-xi tq'o'n tib' toj jni' q'inimil toj tx'otx' Egipto. Kub' t-ximin Moisés ikyjo, qu'n q'uqletaq tk'u'j ti'jjo chojb'il, a tziyintz tu'n Dios toj kya'j. 27 Noq tu'n tnimb'il Moisés, kyij ttzaqpi'n Egipto kyuk'a tkyaqil t-xjalil. Ex mix tzaje xob' te tq'oj kawil, qu'n nyakuj otaq tz'iwle Dios tu'n, a nya q'ancha'l.* Ex. 12:37-42

28 Noq tu'n tnimb'il Moisés, xi tq'ma'n tu'n tiky'sit tnejil Xjan Q'ij kyuk'a t-xjalil. Tu'n ikyjo, xi tq'ma'n tu'n tok chititjo tchky'el tal tal rit kyi'j kyjpel ja te techil, tu'ntzintla mina chi kub' b'yo'ne' tkyaqiljo tnejil k'wal q'a kyxol aj Israel, tu'n t-angel kyimin.* Ex. 12:21-30

29 Tb'ajlinxi' ikyjo, noq tu'n kynimb'il aj Israel, b'aj iky'tze tojjo ttxuyil a', Chiky' tb'i, a xi tpa'n tib' tu'ntzintla tten jun b'e, nyakutzintlaj toj jun tzqij tx'otx'. Ex ikyqextaq kye' aj Egipto kyajtaq kye' tu'n kyiky'tz, me b'e'x i xi mulq'aj toj a', tej tok tmujb'in a' tib'.* Ex. 14:21-31

30 Ex ikyxjo, wuq q'ij, i b'et aj Israel ti'jile tnam Jericó. Ex noq tu'n kynimb'il, i tzaj tz'aqjo nmaq tape, a ite'ktaq ti'jile' tnam anetzi'n.* Jos. 6:12-21

31 Ex ikyx tej Rahab, aj qya te Jericó, a aj ky'a'jiltaq; mix kyime te' kyuk'a t-xjalil, aye' mix kub'e kynimine' Dios,* Jos. 6:22-25 qu'n tu'n attaq tnimb'il Rahab, a kub' tyek'in, tej kyewitj xjal tu'n, aye' aj Israelqe, aye' i ul kanin ka'yilte tnam. Kub' tb'inchin ikyjo, qu'n nchi joylajtztaqjo xjal anetzi'n, tu'n kykub' b'yet.* Jos. 2:1-21

32 Tkyaqiljo xjal, a ma q'umlajtz tzalu'n, nimxix kynimb'il ti'j qMan Dios. Me nya noq o'kqexjo lu'n; atxla txqantl, tze'nku' Gedeón,* Jue. 6:11–8:32 Barac,* Jue. 4:6–5:31 Sansón,* Jue. 13:2–16:31 Jefté,* Jue. 11:1–12:7 David,* 1Sa. 16:1; 1Re. 2:11 Samuel,* 1Sa. 1:1–25:1 ex jni' yolil Tyol Dios ojtxe. Me nti' amb'il qi'j tu'n qyolin kyi'j kykyaqil. 33 O'kx tu'n qyolin kyi'j, qa noq tu'n kynimb'il, ite' ila'ku nmaq tnam kub' kyi'j kyu'n. Ex ite' junjuntl i kawin toj tumilxix; ex ite' junjuntl o tzaj kyk'mo'n ajo tzaj tq'ma'n Dios kye; ex ite' junjuntl qa noq tu'n kynimb'il, b'e'x jpetjo kytzi nmaq b'alun kyu'n, tu'n mina che'xe chyo'ne kyu'n.* Dan. 6:1-28 34 Ex ite' junjuntl o yupj tipin q'aq' kyu'n, a njulintaq wen, tu'n mi chi kyime tu'n;* Dan. 3:1-30 ex ite' junjuntl o chi tzaqpaj, tu'n mi chi kyime tu'n kxb'il, a at tste. Ex ite' junjuntl, a nti'taq kyipin, me b'e'x tzaj q'o'n kyipin tu'n Dios, tu'n kykanb'in kyi'jjo jni' xo'l q'aq', a ajq'ojqetaq kyi'j. 35 Ex ite' junjun qya, a noq tu'n kynimb'il, i jaw anq'in juntl majljo kyal, aye' otaq chi kyim.* 1Re. 17:17-24; 2Re. 4:25-37 Me ite' junjuntl, b'e'x i kub' ky'ixsb'in tu'n kykyim, qu'n tu'n mix kub'e kyxk'a'yin kynimb'il. Qu'n kub' kyximinjo nimil lu'n, qa iltaq ti'j tu'n t-xi kyq'o'n kychwinqil tzalu'n twutz tx'otx', tu'ntzintla tkanb'it te jun majx a juntl kychwinqil toj kya'j, aj kyjaw anq'in juntl majl kyxol kyimnin.

36 Ex ikyxjo, noq tu'n tpaj kynimb'il, ite' junjuntl i ok yiso'n, ex i b'aj jub'chin. Ex ila' maj, i kub' k'lo'n tuk'a kxb'il, ex i ku'x toj tze.* 1Re. 22:26-27; 2Cr. 18:25-26; Jer. 20:1-2; 37:15; 38:6 37 Ex ikyxjo, ite' junjuntl i kyim, tej kyok xo'n tuk'a ab'j.* 2Cr. 24:21 Ex ite' junjuntl i kub' qitit tuk'a qitb'il tze; ex ite' junjuntl i b'aj kyim tuk'a kxb'il, a at tste.* Jer. 26:20-24

Ex noq tu'n tpaj kynimb'il, aye nimil lo, nti'taq kyja, ex atzin kyxb'alin noq ttz'umil rittaq ex ttz'umil chivtaq, qu'n yaj xjalqetaq. Ex noq tu'n tpaj kynimb'il, o chi yasle, ex o chi yajlajtz. 38 Me aye nimil lo b'a'nxix i ele twutz Dios, exla qa b'e'x i ok iky'in kyu'nxjal, a nya nimilqe. Tu'ntzi'n ikyjo, nti' kynajb'il, noq nchi b'etejetaq toj k'ul ex tojjo tx'otx', ja' nti'ye kynajb'ilxjal toj. Atku ma chi najan toj xaq ex toj jul.

39 Tkyaqiljo nimil lo, b'a'n i ele twutz qMan Dios noq tu'n kynimb'il ti'j, me na'mxtaq kyk'mon te' a tzaj ttziyin Dios kye. 40 ¿Ex tiqu'n? Qu'n tu'n at jun qnajb'il nimxixtl wen toj kya'j, ja' tu'n qmujb'in te qib' qkyaqilx tojjo q'ij tzul kanin, tu'n qok tz'aqlexix twutz Dios. Kb'antiljo lu'n tu'n Dios toj kya'j tzmaxi aj qmujb'it qkyaqilx tu'n, a awo nimilqo tkyaqil twutz tx'otx', a awo itz'qo ja'lin, aye' o chi kyim exqetzi'n na'mx kyitz'je ex qe' kchi nimil.