Ngwujaꞌri ngwanni ngwujaw ngwullu je
Luka
Änï kitabanu
Luka gwuru gwullu Ggitab nggee. Ngwuru ꞌto gwullu gitab gidi Yiiru yidi Ngwooꞌra Ngwükäjäär je. Nginde gwäꞌtüdï Dïyäwüd ngwube ru Dïgïrïg gwuru dïjï dibebera gwanni gwuma ru dïkïrïjïn. Gwujaar Buliji gwe gïdïlä doko ndi ondaci ngwüjü ngwujaꞌri ngwanni ngwujaw ngwani Yicu. Gwinggida elelleng na yiiru yidi Yicu kitabanu nggee, nunnu a ye ngwüjï lengedada yorto ye ngwaalinga ngwanni ngwäꞌtüdï Ngwüyäwüd.
Luka gwugendajana ngwujaꞌri kitabanu güngün ngwaꞌti giyitabanu yiꞌter yidi ngwujaꞌri ngwanni ngwujaw nono lïngïnï gwudi Yuwana Almamadan, lïngïnï na yogo yidi Yicu, na ondaji gwanni gwondaca gwe Yuwana Almamadan ngwüjü. Gwinggida ꞌto ndi ari Ngwaalu ngwämnä ngwüjü ꞌdar. Yicu gwinggida ämnï gwe nggwee mïꞌrïcï gwe ngwüjü ngwujaꞌri nono ngwujaꞌri ngwudi Dijamir danni dijaw (Luka 10) na gïjï ganni gidudu (Luka 15), na ji gwanni gwujaar ngwudulba ngwe (Luka 19) na ngwujaꞌri ngwani midi gwudi gwurꞌtaling ngwanni ngwucung ngwe duꞌramu küꞌrälä ganni gimamindanu dani yiꞌrany (Luka 23).
Luka ngwinggida ꞌto yomonanu yonyadu, yiiru yidi Lïgïꞌrïm lidi Ngwaalu ndi elelle na giyiiru yidi Yicu, ngwinggidi awa Yicu giyomon ꞌdar gwati ätï gaji ngwotaci Ngwaalingalu. A Luka mïꞌrä ngwujaꞌri ngwinggidi yaji yonyadu yanni yima ye Yicu ꞌtäcä ngwoꞌralu ngwüngün anni ma Ngwaalu ꞌdïꞌrïyälü giyiꞌranyanu. Yiꞌral giyee yinggida ndi ari ꞌdidanu Yicu gwuma ꞌdïꞌrä mana gwumidu.
Yajang yidi ngwujaꞌri
1. Bupi gwudi ngwujaꞌri ngwudi Luka (1.1–4)
2. Lïngïnï na yogo yidi Yuwana Almamadan na Yicu (1.5—2.52)
3. Yiiru yidi Yuwana Almamadan (3.1–20)
4. Nyïnyïnï na ïdäjï gwudi Yicu (3.21—4.13)
5. A Yicu ape yiiru Jälïl (4.14—9.50)
6. A Yicu ꞌdïꞌrï Jälïl ngwele Üräjälïm (9.51—19.27)
7. Pï yelenya na yiꞌrany yidi Yicu (19.28—23.56)
8. A Yicu ꞌdïꞌrï giyiꞌranyanu ngwüꞌtäcï ngwoꞌralu ngwüngün (24.1–53)
1
Bupi gwudi ngwujaꞌri gwudi Luka
1 Mengga gwani Yabuluj, gwele gwerre lonyadu laru aar ulli ngwujaꞌri aar enggaci ngwüjü yiꞌral yanni yima je Ngwaalu ärrï ꞌdengganu. 2 Anaku ma aar nje gu enggaci lanni liju gwerre yänggädäär je ngwäy ngwe ngwegen aar je ꞌdingini aar ye ondaci ngwüjü, aar nje be üllïjä. 3 Nyi be ari anni minje gu gegeꞌta ngwäy nono ꞌto mama anaku ïndär gu ꞌtuꞌtu gwerre, nga je üllïjä mengga gwani Yabuluj, anaku ïndär gu. 4 Nunnu nga lenge ꞌdidanung gwudi yiꞌral ꞌdar yanni yenggacara je.
Gïꞌrr gondaja lïngïnï gwe gwudi Yuwana
5 Kaji ganni gïmätï ge deleny dani Yïrüdïj yelenya Yäwüdïyä, dirꞌdal diju dani Jäkärïyä gwanni gwüjädï kiꞌdu gidi Äbïyä gidi ngwurꞌdal a daw düngün dani Älïjäbäd gwanni gwüꞌtüdï kilinge gidi Aruun.* 1.5 Ngwurꞌdal ꞌdar Yïjïräyïl ngwüꞌrädï kilinge geꞌte pu gidi Lawi. Aruun gwuru gwanni gwuru giꞌra gwerre gwerre gidi ngwurꞌdal. Adad 1.47–54; Adad 3.1–51 6 Jäkärïyängä daw de düngün dani Älïjäbäd lïdünälü ngwäyänü Ngwaalu. Lati ꞌdengenaci Ngwaalinga aar geꞌte ngwujaꞌri ngwüngün ngwäy nono ꞌdar aar ꞌti ätï keng nono gwere ngwäyänü ngwüngün. 7 Aar ꞌti be lïngïtï, ndi ari Älïjäbäd gwuru gurrum na ngindenga dur de düngün dani Jäkärïyä lïmädïnädälü gïyïmäyïn.
8 Gomon geꞌte a Jäkärïyä ji ndi äpïjï Ngwaalinga yirꞌdala kobanu anaku rung gu dirꞌdal, a gomon güngün ru nggoo. 9 Yati gu ru dïmürä ndi ari lati gatu yuꞌru nunnu a dirꞌdal linginni danni da änï kobo ndi gätïjä Ngwaalinga yiluna gïlïgä. No a Jäkärïyä änï kobo gidi Ngwaalu. 10 A ngwüjï ngwonyadu jalu poor ndi otaci Ngwaalingalu gaji ganni gati ge yilun ji ndi ꞌrüꞌrï.
11 A Ngwaalu ükäjä gïꞌrrä güngün ngwila ndi Jäkärïyä ngwüdünädä kaama gidagad didi yilun. 12 Anni ma Jäkärïyä engga, ngwudidiꞌri a yedeny eny. 13 A be gïꞌrr ci, “Aar ang ꞌti yedeny ïtï gwani Jäkärïyä! Ngwaalu ngwuma ang ꞌdengenaca otacingalu gwunga ꞌdünggün, a daw dunga dani Älïjäbäd da ji lari le da ang lïngïjä gïjü giru dur. Ga ang ci Yuwana. 14 Mung lïngïnï, a gwa jayanu gwulleny, a ngwüjï ꞌto ngwonyadu ngwa jayanu lïngïnï gwe gwüngün! 15 Nginde ga ru dïjï dipa ngwäyänü Gideleny. A gaꞌti ga ïyï diꞌrica dere aꞌtur. ꞌTuꞌtu gilaranu lidi nanni gwüngün, ga gu Lïgïꞌrïm lanni Lijuꞌru onyadala. 16 A nginde ga gwäꞌräjä ngwüjü ngwonyadu ngwudi Yïjïräyïl kuyanu gidi Deleny degen diru Ngwaalu. 17 Nginde gwa mädïnïjä Delenya danni dadi ila yiima ye yeꞌte yeꞌte yidi Lïgïꞌrïm lanni Lijuꞌru nono dïjïrä didi Ngwaalu dani Ïlïyä gwerre. Nginde ga gwäꞌräjïdï papanga je yïjï ye ling je gwäꞌrä lanni lïnyürtïjä Ngwaalinganu nunnu aar ele kayalu gidi bebere gidi ngwüjï ngwanni ngwüdünälü. Nginde ga jaꞌrimaci Ngwaalinga ngwüjü ngwüngün aar jicalu.” 1.17 Malaki 4.5–6
18 A Jäkärïyä ci gïꞌrrä nu, “Awa nyi be ïcïnänü yiꞌral giyee ꞌdidanu? Änyängä daw de düny liru ngwümäyïn.”
19 A gïꞌrr ci, “Äny gwani Jïbräyïl, nggwati dünï ngwäyänü Ngwaalu ngwanni ngwükäjïny ndi ang ondaci ang enggaci ngwujaꞌri ngwee ngwujaw. 20 A be nga gwuma ꞌti ämnä ngwujaꞌri ngwüny, ngwanni ngwadi ele ndi ätï ngwäyänü komon gadi ge Ngwaalu ari. Nunnu nga gwuma ꞌti ämnä, a gwa gwugwundi ꞌdi a gomon ila aar ätï ngwäyänü yanni yima ang ye ci.”
21 A ngwüjï ji ndi dünïcï Jäkärïyäng poor ꞌdi a gaji ele ngwolanu, aar ïrïyï ngwäyälü ndi ari gwuma arra mung gu jana no kobanu! 22 Anni mung ꞌtüdä poor, a lingla lüngün ꞌdonya ndi ondaji. No, a ngwüjï lenge ndi ari gwuma enggada yiꞌral yeꞌte yidi Ngwaalu kobanu. A no, ating ondaci ngwüjü ngwuy ngwe nono däꞌräng. Nggu ji jicom no ngwuꞌti ondaju. 23 Anni ma yomon yüngün medadi ndi äpïjï Ngwaalinga yirꞌdala kobanu, ngwoꞌre ꞌdunu ꞌdünggüngün.
24 A yomon ila a daw düngün dani Älïjäbäd ji lari le. A Älïjäbäd jalu ꞌdunu ngwüüwäyü tudini (5) a nginde ari, 25 “Deleny diru dätädïny lari gilee anni mung ämnï ndi ari aar nyi äbräjï yaaru ngwäy ngwudi ngwüjï.”
A gïꞌrr ondaji lïngïnï gwe gwudi Yicu
26 Anni ma Älïjäbäd ätï ngwüüwäyü nyärläl (6), a Ngwaalu ükäjä gïꞌrrä gani Jïbräyïl ngwüllä kündär gani Najra ngwaalu ngwani Jälïl, 27 ngwüllädä kuꞌtaar ganni gïmïnä gu gur gani Yüjïb gaga gwanni gwüꞌtüdï kilinge gidi deleny dani Däwüd. A guꞌtaar nggoo gani Märïyäm. 28 A gïꞌrr ändädä Märïyämïng ngwuci, “Nggwagannanga, a gwanni gwujayaar ngwäy gwulleny! Deleny ndo ꞌdunggunga.”
29 Anni ma Märïyäm ꞌdingini ngwujaꞌri ngwudi gïꞌrr, ngwallalu ndïr ngwïrïyï ngwäyälü ndi ari yiꞌral yiru ange giyee yiru gu no. 30 A gïꞌrr ci nu, “Aar ang ꞌti yedeny ïtï, nga gwujaw Ngwaalinga ngwäy. 31 Nga gwa ji lari le. A gwa lingeta gïjü giru dur, ga ang ci Yicu. 32 Ga ape yelenya ga ani Gïjï gidi Ngwaalu ngwojema gwudi gerala. Ga Deleny diru Ngwaalu ätädä yelenya anaku dïgürnä düngün dani Däwüd. 33 Ga ape yelenya ngwuꞌdun ngwudi dïgüürnä düngün dani Yagub gwurꞌtal yaꞌti ya medadi aꞌtur.”† 1.33 Ngwaalu ngwätädï Yagubing ngwürïny ngwani Yïjïräyïlï. Ngwüjï ngwudi Yagub ngwani Yïjïräyïl ngwapu ngwürïny ngwudi dïgüürnä degen.
34 A Märïyäm ci gïꞌrrä nu, “Awa aar gu be ru äny gwuru guꞌtaar?”
35 A gïꞌrr ci, “Lïgïꞌrïm lanni Lijuꞌru la gu üllänü na yiima yidi Ngwaalu kerala ya gu jala. Ndi ari gwanni gwujuꞌru gwadi lïngïnä ꞌdunggunga, gwadi ru Gïjï gïndï Ngwaalu. 36 A mine ꞌto nyara gwunga gwani Älïjäbäd gwuma pa ji lari le gwuru dïmäyïn, gwenene gwuma ape ngwüüwäyü nyärläl (6). Gwanni gwaru gwe ngwüjï gwuru gurrum. 37 Ndi ari yiꞌral yere yaꞌti yati ajilaji Ngwaalinga!”
38 A Märïyäm ari, “Äny nggwee gwuru dïnäd didi Deleny, gäbïcä je aar gu ru ꞌdünggüny anaku ara gu.” A be gïꞌrr gatani ngwele.
A Märïyäm ji yïrnü ndi Älïjäbäd
39 A Märïyäm ꞌdïꞌrï puprang kaji nggoo, ngwallu kündär kenala ngwaalu ngwani Yäwüdïyä. 40 Ngwänï gïdrü ngwuꞌdun ngwudi Jäkärïyä ngwaganni Älïjäbädïng.
41 Anni ma Älïjäbäd ꞌdingini aganning gwudi Märïyäm, a gïjï üpïdïnälü gilaranu lüngün. A Lïgïꞌrïm lanni Lijuꞌru onyadi Älïjäbädïngälä. 42 A nginde jayanu ngwalliji dulala gwulleny ngwuci Märïyämïng nu, “Ngwaalu ngwonjacananga ngwaanu aar onjaci gïjü nggoo gilaranu lunga. 43 A be nggwarra nyi be jäyïnï ngwäy no ꞌdi aar nyi nanni gwudi Deleny düny ïlïjä? 44 Anaku minyi gu ꞌdingini aganning gwunga no, a gïjï üpïdïnälü gilaranu gijayanu. 45 Gwonjacaar nginde gwanni gwuma ämnï Ngwaalu ndi ari yanni yima ye Deleny ci, ya gu ru.”
Deelnga danni delnga Märïyäm
46 A Märïyäm ortada Ngwaalinga. Ngwari,
“Äny gwa näjï Delenya.
47 Äny gwujayanu gwani Ngwaalu ngwüny ngwanni ngwuru Gilang gwüny.
48 Äny gwuru dïjï damiꞌratu diru dïnäd a be nginde gwuminy diwayina.
Komon gidi gweneneng, gimaad ꞌdar, giny ci lonjacanga.
49 Anaku ma aar nyi gu Ngwaalu gïꞌtïjï yiꞌral giyee yojema ndi ari nginde gwätï yiima.
Nginde gwujuꞌru.
50 Ïnä gwüngün gwa ji ngwüjï ngwanni ngwati denya,
kimaad kimaad ꞌdar.
51 Nginde gwuru gwugeꞌta yiima guꞌran ge güngün.
Ngwübädïyï ngwüjü ngwanni ngwoleya yigoꞌrala yidi yigor yegen.
52 Gwuma ülläjï ngwelenyalu ngwanni ngwupa ngwuduꞌrala ngwudi yeleny,
ngwuje be allijala lanni lüllïyä yigoꞌranu yidi yigor yegen.
53 Liming je onjacala lanni lïtï je ngwamanu ngwony ngwanni ngwujaw
a lanni lïnänü liming je dinga ngwuy ngwanu.
54 Nginde gwugataja ngwïnädä ngwuru ngwüjü ngwüngün düwä ngwani Yïjïräyïl,
ngwudiwayina ïnäng gwüngün ꞌdenggen
55 Ndi ari gwondaca ngwügürnä ngwege,
ngwondaci dïgürnä dege dani Äbräyïm ndi ari gwung gataji düwä na yïjï yüngün gwurꞌtal,
anaku ondacing gu papang je lege.”‡ 1.54–55 Yagub gwuru dïgüürnä didi Äbräyïm gwanni gwuru dïgüürnä didi ngwüjï ngwudi Yagub gwani Yïjïräyïl.
56 A Märïyäm jalu ndi Älïjäbäd ngwüüwäyü täꞌrïl (3) ngwube oꞌra ꞌdunu.
Lïngïnï gwudi Yuwana
57 A gomon ila a Älïjäbäd lingeta gïjü giru dur. 58 A ngwüjï ngwanni ngwujacidalu Älïjäbädïngä le, na gïïlü güngün ꞌdingina ndi ari Ngwaalu ngwuma ïnädä Älïjäbädïng gwulleny, aar oꞌrajidalu aar le jayanu gwüpäng. 59 Anni ma gïjï ape yomon ꞌdübä (8), aar ila ndi pïcï käy aar üꞌrïdä, aar mïnï ndi ätä ngwürïny ngwani Jäkärïyä ngwudi papa gwüngün. 60 A je be Nanni gwüngün gwani Älïjäbäd ci nu, “Bärï, ngwürïny ngwüngün ngwani Yuwana.”
61 Aar be ci nu, “Ngaa lätï dïjü dere ne ngwüjänü ngwalu danu ngwürïny ngwee.”
62 A ngwüjï otaci papangalu gwüngün aar ci milang, “Gïjï gadi ani yärü?” 63 A je be Jäkärïyä ci, ätädïny gimindi gidi ulli. Ngwümäätä ngwulli ngwuje ci, “Ngwürïny ngwüngün ngwani Yuwana.” A ngwaalu elalu ngwüjü ngwe ꞌdar. 64 Puprang no, ngwïgïtïnï ngwulem a lingla lüngün oꞌradi ngwondaji mana ngwortada Ngwaalinga. 65 A yedeny yipa ïꞌdï ngwüjï ꞌdar ngwanni ngwujacidaar ngwe. A yiꞌral giyee äbïngïnälü giyenala ꞌdar ken gidi Yäwüdïyä a je ngwüjï ꞌdingini ꞌdar. 66 A ngwüjï geꞌte yiꞌral giyee ꞌdar giyigoranu yegen aar ari, “Gïjï nggee gadi ru ange?” Anaku ma aar gu engga ndi ari Deleny diju kïjï.
Deelnga danni delnga Jäkärïyä
67 A Lïgïꞌrïm lanni Lijuꞌru üllï ndi papanu gwüngün gwani Jäkärïyä ngwonjajala, a nginde ätï yiima ngwondaji yïjïrä ngwari,
68 “Nggwortada Delenya diru Ngwaalu ngwudi Yïjïräyïl,
nunnu nginde gwuma ila ndi gataji ngwüjü ngwüngün düwä ngwuje gwäꞌdälü.
69 Nginde gwuminje ükäcä gilanging gwanni gwojema ndi ari aar nje gïlängïdïyï.
Nginde gwanni gwüꞌtüdï gïlängïr lidi dïnäd düngün dani Däwüd.
70 Anaku cung gu ngwïjïrä ngwüngün ngwanni ngwujuꞌru ꞌtuꞌtu gwerre gaji golanu,
71 ndi ari Ngwaalu ngwunje gätäjï güwänü gege
na ngwüjï ꞌdar ngwanni ngwuki nje ngwäy.
72 Ndi ari nginde gwa geꞌte ïnäng gwupa ndi papanga lege,
ngwudiwayina ndi ari nginde gwugekajidaar ngwüjï ngwe ngwüngün gekajiding gwanni gwujuꞌru.
73-74 Nginde gwümïꞌrïcä dïgürnä dege dani Äbräyïm yiꞌrany
ndi ari gwunje gätäjï güwänü gege
aar nje gäbïcï aaꞌti yedeny yinje eny ndi äpïjï yobo
75 lijuꞌru nono lïdünälü giyomon ꞌdar yidi midi gwege gïdïdlä.
76 A mine nga gwani gïjï güny, ngwüjï ngwa ang ci nga gwuru dïjïr didi Ngwaalu ngwojema kerala.
A gwa madini nga gïꞌtïjï Delenya gay mama.
77 Nga enggaci ngwüjü ngwüngün ndi ari gilang nggwo ma Ngwaalu
düdänïjï ngwüjänü ndi ape gwegen gwanni gwuki.
78 Ndi ari Ngwaalu ngwege ngwati nje ïnädä aar nje ämnï aar nje
üllïcä buri gwudi gilang kerala ꞌdenggala nono lingen ländï dilu danu
79 ngwoꞌrradalu kerala ngwüjï ꞌdar ngwanni ngwïndälü gïdïrïmänü
na ngwanni ngwuki ngwani yiꞌrany,
aar nje oꞌrracalu ar ele kayalu gidi adatalu.”
80 A gïjï gani Yuwana pe, ngwojeme gïlïgïꞌrïm, ngwüꞌtü ati ngwuji poor gïtäny ꞌdi a gomon ila ngwüꞌtädälü ngwüjï ngwudi Yïjïräyïl.
*1:5 1.5 Ngwurꞌdal ꞌdar Yïjïräyïl ngwüꞌrädï kilinge geꞌte pu gidi Lawi. Aruun gwuru gwanni gwuru giꞌra gwerre gwerre gidi ngwurꞌdal. Adad 1.47–54; Adad 3.1–51
1:17 1.17 Malaki 4.5–6
†1:33 1.33 Ngwaalu ngwätädï Yagubing ngwürïny ngwani Yïjïräyïlï. Ngwüjï ngwudi Yagub ngwani Yïjïräyïl ngwapu ngwürïny ngwudi dïgüürnä degen.
‡1:55 1.54–55 Yagub gwuru dïgüürnä didi Äbräyïm gwanni gwuru dïgüürnä didi ngwüjï ngwudi Yagub gwani Yïjïräyïl.