John
Hay Aat Ten Liblu
Hay Nangitudo' eten Liblu: hi Apostoles John.
Hay Nangitud'an John eten Liblu: an amin di tataguh tun luta.
Hay Pohdon nan Ngadan ten Liblun Ibaga: ma'ma'ullay hi Apo Dios.
Hay Gutud hi Nangitud'anan ten Liblu: hidin numbattanan di 80 A.D. hi engganah 90 A.D., mu mid mapto' ya hidin 85 A.D.
Hay Teman ten Liblu: hi Jesus ya Dios (Jn. 1:1).
Hay Outline ten Liblu:
Hay NALPUWAN Jesus an Dios (1:1-18)
Hay NANGIPAꞋINNILAH aat Jesus an Dios (1:19-34)
Hay NUNTAMUAN Jesus an Dios (1:35—12:50)
Hay NATAYAN Jesus an Dios (13:1—19:37)
Hay NILUBUꞋAN Jesus an Dios (19:38-42)
Hay NAMAHUAN Jesus an Dios (20:1-10)
Hay NIPATTIGAN Jesus an Dios (20:11—21:25).
1
Nan Ataguan an Nalpuh nan Punhapiton Apo Dios
1 Hidin hopapnah agguy ni' nalmuwan an amin di logom ya wagwada tuwalih Kristu an ma'alih Punhapiton Apo Dios. Ya nihihinnah wadan Apo Dios, ya Hiyah Apo Dios tuwali. 2 Ya wagwada tuwalin niniddum ay Apo Dios hidin hopapna ya un malmun amin di logom. 3 Ya an amin di nalmu ya Hiyay nunlumuwon Apo Dios, ya mi'id ah ohah nalmuh un bo'on Hiyay nunlumu. 4 Ya henen Punhapiton Apo Dios an hi Kristu ya Hiyay nalpuwan di ataguan an amin nan matagu. Ya heden nalpuwan nan ataguan ya paddungnay Potang an patalanay nomnom di tatagu ti ipa'innilanan amin di aat nan Makulug an Ma'unud. 5 Ya paddungnay patalanay helong an hiyah ne bahol di tatagu, mu nan helong ya adi pa"ameh hinan patalna.
6 Wada han lala'in hay ngadana ya hi John an hiyay hennag Apo Dios 7 ta itudtudunah nan tataguy aat nen paddungnay Potang an hi Kristu, ta way aton an amin nan tatagun mangngol ya kinulugda.* Na'at nin hidin 26 A.D. 8 Ya bo'on hi John di ma'alih Potang, mu nahnag ta ipa'innilanay aat nen ay Potang.† Hi John ya impa'annungna din impa'innilan din propetan hi Malachi (Mal. 4:5-6). 9 Ti nan makulug an ma'alih Potang ya gunna patalan an amin nan tataguh tun luta.
10 Ya immalih tun lutan limmuna, mu agguy inimmatunan nan tatagu Hiya. 11 Ya immuy hinan babluyna, mu nan ni'babluyana ya agguyda inabulut Hiya. 12 Mu waday udumnah nan tatagun nangabulut ya nangulug ay Hiya, ya diday indatan Apo Dios hi biyangda ta way atondan mipiyimbaluy ay Hiya. 13 Ya henen nibilangandah imbabaluy Apo Dios ya adi umat hi pangibilang di taguh imbaluynan mitungaw, ti hay nibilanganda ya dumalat hi abalinan Apo Dios, at hiyanan Hiyay hi Amada.
14 Henen ma'alih Punhapiton Apo Dios ya numbalin hi tagu, at ni'hinah tun lutan ditu'un tatagu. Ya nidugah di homo'nah nan tatagu, ya ma'akkulug di aatna. Ya tinnig tu'uy anabagtuna an hiyah ne anabagtun han ohan Imbaluy Apo Dios.
15 Ya inulgud John di aat Kristu, ya nuntu'u' an inalinay, “Henen tagu ya Hiyah ne din inulgud'uh din hopapna an inali' di, Waday mehnod ay ha"in, mu na'abbagbagtu ya un ha"in ti wagwadah din hopapna tuwali ya unna' mawada.”
16 Hay aatna ya nidugah an ma'ahhalimun, at hiyaat un ditu'u halimunan hi mid pogpogna. 17 Hi Moses hidin penghana ya hiyay dimmalat ya un waday Uldin hi unudon nan tatagu, mu hi Jesu Kristuy alpuwan di ahalimunan tu'u ya nan Makulug an Ma'unud hi unudon tu'u. 18 Mi'id ah nannig ay Apo Dios, mu han imbaluynan numpaddung di punnomnomandan Amana ya Hiyay nangipa'innilan ditu'uh aat Amana.
Hay Inulgud John an Mumbonyag
(Mat. 3:1-12; Mk. 1:1-8; Lk. 3:1-18)
19 Wada han ohan algaw ya hennag din a'apun di Hudyud Jerusalem nan papadin mun'onong hinan Timplun Apo Dios ya nan holag Levi ta umuydah wadan John an munhanhan hi aatna.‡ Nan papadi ya nan holag Levi ya didanay holag Levi, mu anggay nan papadiy way biyangnan mun'onong hinan Timplun Apo Dios ti un anggay didah holag Aaron an hopap hi Nabagtun Padi. 20 Ya inhamad John di nangalinan inalinay, “Bo'on ha"in hi Kristu an nan Alin Pento' Apo Dios hi mumpapto'!”
21 At inalidan hiyay, “At hay aatmu mah? Undan he"ah Elijah an namahuan?”
Ya inalin John di, “Bo'ona'!”
Ya inalida goh di, “At he"a mah di Propetan Apo Dios an hodonmi?”§ Henen Propetan umali ya nibaag hinan Deut. 18:14-19, ya Hiyay Alin Pento' Apo Dios.
Ya tembal John an inalinay, “Bo'ona'!”
22 Ya inalidan hiyay, “At hay aatmu mah? Mahapul an ibaagmuy aatmu ta way ibagamih nan nannag ay da'mi!”
23 At impa'innilan John din inulgud nan propetan hi Isaiah hidin penghana an inalinay,
“Ha"in di muntu'u' hinan mapulun an alyo' di,
Punlintigonyuy dalanon Apu tu'u,
mu hay aatyuy malintig.”* Isa. 40:3. Hay ugalidah din penghana ya andongonday kulhadah unda innilaon an umali nan alidan mumbihhitan dida ta madadawoh hi dalanona.
24 Ya wada goh di udumnan nahnag an nan Pharisees, 25 ya inalidan John di, “Un ay bo'on he"ah Kristu, unu hi Elijah, unu nan Propetan hohoddonmi ya anaad mah ta bonyagam nan tatagu?”
26 Ya tembal John an inalinay, “Oo, mumbonyaga' hi tatagu, mu danum ya anggay di ibonyag'u. Mu wada han lala'in niddum ay da'yud ugwan an agguyyu inila. 27 Ya Hiyay mehnod ay ha"in, mu na'abbagbagtu ya un ha"in an paddungnay adia' umdah himbutna.”
28 Ya na'at hanad Bethany† Nob'on nan babluy an Bethany an nunhituwan da Mary ay Martha, ya hi Lazarus (Jn. 11:1). an babluy hinan dammangnan neheggon hinan Wangwang an Jordan an hidiy numbonyagan John hinan tatagu.
Hay Aat nan Paddungnay Uyaw an Kalnilun Me'nong ay Apo Dios ya nan Abonyagana‡ Mid mapto' ya na'at hidin 26 A.D., ya henen timpuy ma'alih Gutud di Nundadaanan Jesus.
(Mat. 3:13-17; Mk. 1:9-11; Lk. 3:21-22)
29 Unat goh nabiggat ya inamang John hi Jesus an umuy hinan wadana, at inalinay, “Daya din paddungnay Uyaw an Kalnilun Me'nong ay Apo Dios ti Hiyay hennag Apo Dios ta way pallog di bahol di tataguh tun luta! 30 Ya henen tagu ya Hiyay inulgud'uh din pangalya' hi, Waday mehnod ay ha"in, mu na'abbagbagtu ya un ha"in ti wagwadah din hopapna tuwali ya un ha"in. 31 Hidin hopapna ya agguy'u inimmatunan di aatna, mu hennaga' damdaman mangibonyag hi danum ta way ato' an mangipa'innilah nan i'Israel an Hudyuh aat nen Pento' Apo Dios hi umalin mumpapto' hinan tatagu, ta way atondan mangimmatun ay Hiya.”
32 Ya intuluy John an himmapit an inalinay, “Tinnig'u nan Na'abuniyanan an Lennawa, ya hay tigawna ya umat hi balug an nun'ohop, ya nipattu' ay Hiya. 33 Ya agguy'u inimmatunan di aatna, mu hi Apo Dios an nannag ay ha"in ta ibonyag'uy danum ya inalinan ha"in di, Waday tigom an nan Na'abuniyanan an Lennawan mun'ohop, ya wada han lala'in pumpattu'ana an Hiyay mangibonyag hinan Na'abuniyanan an Lennawa. Hiyah ne inalin Apo Dios ay ha"in. 34 Ya tinnig'uh nen inalin Apo Dios, at ihtigua' an Hiyay Imbaluyna.”
Nan Nahhun an Nitnud ay Jesus hinan Intudtuduwana
35 Unat goh nabiggat ya wah di goh da John ya nan duwah nan intudtuduwana.§ Nan oha ay dida ya hi Andrew (verse 40), mu ngadan nen oha? Itudun nan nabayag an ugali an hiyah Luke, mu mid mapto'. 36 Ya tinnig John hi Jesus an mundaldallanan, ya inalinay, “Daya din paddungnay Uyaw an Kalnilun Me'nong ay Apo Dios!”
37 Ya unat goh dengngol din duwan intudtuduwan John henen inalina ya tinaynanda hiya ta nitnuddan Jesus. 38 Ya nunhiggung hi Jesus, ya tinnigna didan mangunud, ya inalinay, “Anaad ta mangunud ayu?”
Ya inaliday, “Apu, hay wadan di nunhituwam?”
39 Ya inalinan diday, “Umuy tu'u ta tigonyu.” At nitnuddan Hiya ta immuyda tinnig di nunhituwana. Ya ni'hinadan Hiyah din nete"ah nahoyang an alas dyis* Hiyah te miyapulun olas. Mu hi John ya agguyna inusal nan olas di Hudyun ten libluna (bahaom nan footnote di Mat. 20:3 ta innilaom di aat nan olas di Hudyu) ti hay inusalna ya nan olas di iRome ti nob'on din inatdan nangibilang hi olasda. Nan olas di iRome ya mete"ah labi an alas dose ta hiyay zero an olasda, ya nan mahhun an olasda ya ala una hi tumalanu, ya nan miyonom an olasda ya alas sais hi helhelong (Jn. 19:14), ya nan miyapulun olasda ya alas dyis hi nahoyang (Jn. 1:39). Ya nan zero an olasda ya alas dose hi muntonga, ya nan mahhun an olasda ya ala una hi mal'algaw, ya nan miyonom an olasda ya alas sais (Jn. 4:6), ya nan miyapitun olasda ya alas siyete (Jn. 4:52). At umipa'ulaw ahan ti hay aatna ya ihnay duwan miyonom an olasdah hin'algaw, at nan na'na'at hinan ulgud di mangituduh un 6 AM unu 6 PM di hapitona. ta nangamung un hemmelong.
40 Ya hay ngadan di ohah nan nangngol hi inalin John an nitnud ay Jesus ya hi Andrew an agin Simon Peter. 41 Ya nundapuh hi Andrew an umuy manganap ay Simon an agina. Ya unat goh inah'upana ya inalinay, “Tinnigmi mahkay han Alin Pento' Apo Dios an mumpapto' hinan tatagun hi Kristu!”
42 At initnud Andrew hi Simon ta iyuynah wadan Jesus. Ya tinnig Jesus hi Simon, ya inalinay, “Hay ngadanmu ya hi Simon an imbaluy John, mu ngadna' he"ah Cephas hinan hapit an Aramaic unu Peter hinan hapit di iGreece.”† Hay ibalinandan duwa ya batu.
Hay Nitnudan da Philip ay Nathanael ay Jesus
43 Hidin nabiggat ya ninomnom Jesus an umuy hinan Provinciad Galilee. Ya inah'upanah Philip, ya inalinay, “Mitnud'an Ha"in.”
44 (Ma"innila an hi Philip ya iBethsaida an hiyah ne goh di babluy da Andrew ay Peter). 45 Ya immuy hi Philip an manganap ay Nathanael.‡ Hay ohan ngadana ya Bartholomew (Lk. 6:14). Ya unat goh inah'upana ya inalinay, “Tinnigmih nen tagun Pento' Apo Dios hi mumpapto' an hiyah ne din intudo' Moses hinan liblun nitud'an di Uldin, ya hiyah ne goh din intudo' nan numbino'ob'on an propetah din penghana! Ya hay ngadana ya hi Jesus an nalpud Nazareth an imbaluy Joseph!”
46 Ya inalin Nathanael di, “Undan udot mabalin hi un way malpud Nazareth hi umat hinah tagun maphod?”
Ya inalin Philip di, “Umuyta ta tigom!”
47 Ya unat goh tinnig Jesus hi Nathanael an umatam ay Hiya ya inalinay, “Na'uy han nahamad an Hudyun agguy nunlayah!”
48 Ya inalin Nathanael ay Hiyay, “Goh udot ta inilaa'?”
Ya inalin Jesus di, “Inamang da'ah nan puun di ayiw an fig ya un da'a itnud ay Philip.”
49 Ya inalin Nathanael di, “Apu, immannung an He"ay Imbaluy Apo Dios, ya He"a goh di Alin di Hudyu!”
50 Ya inalin Jesus ay hiyay, “Manu ay kinulugmu ya nan nangalya' hi tinnig da'ah nan puun di ayiw an fig. Mu waday tigonyuh awnih iyal'allanan umipanoh'a ya un heten na'at ay he"ad ugwan.” 51 Ya inalin goh Jesus ay diday, “Donglonyu tun hapito' ti makulug an tigonyun mibughul ad abuniyan, ya mumbinangngadanda nan a'anghel Apo Dios an umalin Ha"in an Imbaluy di Tagu!”
*1:7 Na'at nin hidin 26 A.D.
†1:8 Hi John ya impa'annungna din impa'innilan din propetan hi Malachi (Mal. 4:5-6).
‡1:19 Nan papadi ya nan holag Levi ya didanay holag Levi, mu anggay nan papadiy way biyangnan mun'onong hinan Timplun Apo Dios ti un anggay didah holag Aaron an hopap hi Nabagtun Padi.
§1:21 Henen Propetan umali ya nibaag hinan Deut. 18:14-19, ya Hiyay Alin Pento' Apo Dios.
*1:23 Isa. 40:3. Hay ugalidah din penghana ya andongonday kulhadah unda innilaon an umali nan alidan mumbihhitan dida ta madadawoh hi dalanona.
†1:28 Nob'on nan babluy an Bethany an nunhituwan da Mary ay Martha, ya hi Lazarus (Jn. 11:1).
‡1:28 Mid mapto' ya na'at hidin 26 A.D., ya henen timpuy ma'alih Gutud di Nundadaanan Jesus.
§1:35 Nan oha ay dida ya hi Andrew (verse 40), mu ngadan nen oha? Itudun nan nabayag an ugali an hiyah Luke, mu mid mapto'.
*1:39 Hiyah te miyapulun olas. Mu hi John ya agguyna inusal nan olas di Hudyun ten libluna (bahaom nan footnote di Mat. 20:3 ta innilaom di aat nan olas di Hudyu) ti hay inusalna ya nan olas di iRome ti nob'on din inatdan nangibilang hi olasda. Nan olas di iRome ya mete"ah labi an alas dose ta hiyay zero an olasda, ya nan mahhun an olasda ya ala una hi tumalanu, ya nan miyonom an olasda ya alas sais hi helhelong (Jn. 19:14), ya nan miyapulun olasda ya alas dyis hi nahoyang (Jn. 1:39). Ya nan zero an olasda ya alas dose hi muntonga, ya nan mahhun an olasda ya ala una hi mal'algaw, ya nan miyonom an olasda ya alas sais (Jn. 4:6), ya nan miyapitun olasda ya alas siyete (Jn. 4:52). At umipa'ulaw ahan ti hay aatna ya ihnay duwan miyonom an olasdah hin'algaw, at nan na'na'at hinan ulgud di mangituduh un 6 AM unu 6 PM di hapitona.
†1:42 Hay ibalinandan duwa ya batu.
‡1:45 Hay ohan ngadana ya Bartholomew (Lk. 6:14).