14
Mone kepai he kale pengee ta kèpe menaꞌo Yesus
(Mateo 26:1-5; Luka 22:1-2; Johani 11:45-53)
1-2 Èla pe mi nahère, ne mone ketèu pa kètu agama Jahudi he pee nga kale pengee ta kèpe menaꞌo Yesus. Ne dꞌèi roo ta pemade ke Noo. Tapulara pelii roo, mihe ane, “Taha ko! Bꞌole mèriai dii ne kèpe Noo, ri lodꞌo ngaꞌa-kewèhu he dèka ke. Ngita kèdꞌèilila ne dèu lowe he, ta pehala nga dii.”
Ne pedai roo mi nahère ri dae dꞌue lodꞌo ke, ne lodꞌo ngaꞌa-kewèhu unu do Jahudi, do tima ta pale ta ‘Lodꞌo Paska’ nga ‘Lai Tao Ngaꞌa Roti Dodꞌo Pake Ragi’. Pa dꞌara lodꞌo ngaꞌa-kewèhu na ène, pehenge awe do uru he, ama-èpu roo mèhu èni ti ihi rai Masir.✡ Do Israꞌel Mèhu èni ti Masir 12:1-27
Mobèni do pehute èi loko wumèngi do rihi maha pa Yesus
(Mateo 26:6-13; Johani 12:1-8)
3 Pa rae Betania, era he dèu ne ngara Himo, do ie ti pèda kusta.
Awe do na ène, dꞌai dedꞌo la lodꞌo ngaꞌa-kewèhu, Yesus he kako la ngaꞌa pa èmu Himo. Pa dꞌara ngaꞌa roo, dèka ke he dèu mobèni la pehapo nga Yesus. Dèka noo nga pèru hewue wobꞌuri do tao ti wowadu. Ne ihi noo, èi loko wumèngi do rihi maha kebꞌue.* Ne kebꞌue èi loko wumèngi nee, helaꞌu nga gaji he dèu pa dꞌara hewue tèu. Pa dꞌara Alkitab lii Yunani, ne kebꞌue èi wumèngi ne 300 ‘denari’. Ne ngara èi loko wumèngi ne ‘nardos’, ne tao ri dèu do uru he, ti amo ajꞌu wumèngi. Pa dꞌara Alkitab lii Jꞌawa, ne ngara noo ‘narwastu’. Ne wobꞌuri nee, do paha ti wowadu. Ne kebꞌue wobꞌuri ne lema, do maha. Pa dꞌara Alkitab lii Yunani, ne wobꞌuri ne tao ngati wowadu, ne ngara wowadu nee, ‘alabastèro’. Alkitab lii Jꞌawa, ne ngara wowadu ne ‘batu pualam’. Heleo lema Luka 7:37-38. Ta pèko ke ri noo ne lakoko wobꞌuri nee. Jꞌe pehute ne èi wumèngi ne ri noo la wukolo Yesus, rutada pekebꞌue ri noo Yesus.
4 Era lema pa ène do pèri dèu do ngaꞌa helaꞌu nga roo. Ta ngède ne jꞌèga mobèni na ène, kura pa dꞌara ke roo, jꞌe pedai lii roo, mihe ane, “Hmm! Mobèni do mi namii mèra, pehore ele èi loko wumèngi do rihi maha na nii! 5 Rihi ie ta pewie we ne èi wumèngi dꞌee, jꞌe pepale ne doi do ae ne pa dèu do kehia-gahara! Rowi ne kebꞌue èi wumèngi dꞌee, helaꞌu nga gaji he dèu pa dꞌara hewue tèu.”
6 Ta lii ke Yesus pa roo, “Bꞌole pehedue ri muu mobèni na dꞌee! Hane we noo. Mengèlu dꞌara Yaa ne tao noo, ri èla ke ri noo pe pehute ne èi wumèngi dꞌee pa ngiꞌu Yaa. 7 Do kehia he, do era loro helaꞌu nga muu. Hèku, nara muu ta pedꞌelo ruba dꞌara nga roo helodꞌo-helodꞌo. Tapulara Yaa, tui dꞌoke ne era helaꞌu nga muu.✡ Pedꞌire Wari Rujꞌara Muri Mada 15:11 8 Umu ke Yaa ta made. Èi wumèngi do pehute ri mobèni na dꞌee pa ngiꞌu Yaa, helaꞌu le ke ta lua pemoke Yaa dꞌai ne made, mii pemoko rape ta lebe pa ngiꞌu Yaa. 9 Henge peꞌie, oo! Pa mii we ne Lii Hagꞌa Dꞌara Deo ne pepeke pa hari hewue rai-wawa dꞌee, do ta pedae lema ne woie mobèni na dꞌee. Mijꞌi ta toi ri harièle dèu.”
Juda pelii ta pewie Yesus
(Mateo 26:14-16; Luka 22:3-6)
10 Èla pe na ène, era he dèu ti do henguru do dꞌue ana ajꞌa Yesus, ne ngara Juda Iskariot. Ta mèhu èni ke noo la kale ne mone ketèu pa kètu agama Jahudi he, mijꞌe ta la wie Yesus pa roo. Ta dꞌai noo nga roo, ta pika ke ne lua dèka noo. 11 Rihi mengèlu dꞌara roo, ta rènge ri roo ne lii pedai Juda. Ta pejaji ke roo, “Ki kewie ri èu Yesus pa jꞌii, ta maꞌe ma ri jꞌii pa èu.” Ta mèhu èni ke Juda, jꞌe kale uku mi namii ne jꞌole Yesus pa roo.
Yesus ngaꞌa-kewèhu Paska nga ana ajꞌa Noo
(Mateo 26:17-25; Luka 22:7-14, 21-23; Johani 13:21-30)
12 Ne lodꞌo na ène, lèka pa lodꞌo petari ti lodꞌo ngaꞌa-kewèhu unu do Jahudi. Hèku, pa lodꞌo na ène, patima roo ta wobꞌo roti dodꞌo pake ragi, nga tèbꞌu kiꞌi-jꞌawa. Ta dèka ke ana ajꞌa Noo he la kebꞌali pa Yesus, mihe ane, “Ama. Lodꞌo dꞌee, lodꞌo ngaꞌa-kewèhu Paska. Hèku, ne dꞌèi Ama, pa mii ke jꞌii ne era pemoko ta ngaꞌa-kewèhu Paska tuu dii?”
13 Ta pejuu ke ri Yesus do dꞌue ana ajꞌa Noo, mihe ane, “Uru ko muu la dꞌara kota. Pa nii, ta pehapo muu nga he dèu momone do nga hape èi pa dꞌara guhi wo naiki. Pedute we noo ri muu. 14 La èmu na mii noo ne maho, pedute ri muu. Pika muu pa muri èmu nee, mi nahee: ‘Ama! Ama Guru unu jꞌii ta ami era pa Ama, ta pake ta ngaꞌa-kewèhu Paska nga ana ajꞌa Noo he.’ 15 Do ta peke ri noo hewue kama do bèla pa dꞌèia ène. Do èla ke pe pemoke ri noo ne kama ène. Hèku muu dꞌue la pemoko ngaꞌa we!”
16 Ta pekèdꞌèike roo dꞌue la dꞌara kota. Pa nii, ta pehapo ke roo nga harièle lai do pedai Yesus. Ta la pemoko ke ri roo harièle, mijꞌe ta nara Yesus ta ngaꞌa-kewèhu Paska pa ène. Ta la pedoa ke ri roo Yesus he.
17 Ta jèna lodꞌo, ta maho ke Yesus nga do henguru do dꞌue ana ajꞌa Noo la nii. 18 Mejèdꞌèiroo ta ngaꞌa helaꞌu-laꞌu. Pa dꞌara ngaꞌa roo, ta lii ke Yesus, “Dꞌèno ri muu, ee! He dèu ti telora muu do ta la pewie Yaa pa dèu do hewala.”✡ Lii Wue-Waje 41:10
19 Ta rènge ne lii na ène, ta hedui pengee ke roo. He dèu-he dèu roo ne kebꞌali pa Yesus, mihe ane, “Mage ta yaa, ne dèu do ane Ama nee?”
20 Bꞌale ri Yesus, “Dèu do pehèbꞌu roti la dꞌara mago helaꞌu nga Yaa, noo ke, ne do ta pewie Yaa. 21 Henge, ee! Yaa dꞌee, Dèu Rai-wawa do Petuu-Petuu, do ta made tèra pedutu do hure dꞌo bꞌuke. Jaga! Ne dèu do pewie Yaa dꞌee, do ta hape ri noo ne hoe ihilaka! Rihi ie noo ta bꞌole metana ri ina noo!”
Pika Yesus, roti nga èi ago lua pehewe ne Noo
(Mateo 26:26-30; Luka 22:14-20; 1 Korintu 11:23-25)
22 Pa dꞌara ngaꞌa roo, ta dꞌede ke ri Yesus ne hewue roti, jꞌe pehaꞌe lii ie ae pa Deo. Jꞌe pipe ri Noo pemae ne roti nee, jꞌe jꞌole pa ana ajꞌa Noo he. Ta lii ke Noo, “Ne roti na dꞌee, ngiꞌu Yaa ke. Hème we, jꞌe ngaꞌe.”
23 Èla pe na ène, ta èbe ke ri Noo ne galaa do ihe ri èi ago. Pehaꞌe lema Noo lii ie ae pa Deo. Ta jꞌole ri Noo ne galaa ne pa ana ajꞌa he, ta nginu. 24 Ta lii ke Noo, “Èi ago na dꞌee, raa Yaa ke. Raa do dꞌute ta wie helama pa dèu do ae. Raa na dꞌee, jadꞌèi hakahii ta do tobo ke ne lii jaji Deo. Hème we, jꞌe ngino.✡ Do Israꞌel Mèhu èni ti Masir 24:8; Yermia 31:31-34
25 Dꞌèno peꞌie ko ri muu! Jꞌari mèdꞌa dꞌee, adꞌo ke Yaa do ta nginu wari èi ago. Hape la awe Ama Yaa mejèdꞌèita pereda pa liru-bèla, jꞌeꞌitu ngino wari Yaa.”
26 Èla pe mi nahère, ta jꞌuka ke roo hewue lii lodꞌo ta pekelode ngara Deo. Ta mèhu èni ke roo mèdꞌa na ène la bꞌojo Saitun.
Pika uru Yesus, ta Petu do ta pehile Noo
(Mateo 26:31-35; Luka 22:31-34; Johani 13:36-38)
27 Pa dꞌara nga nèru roo, ta lii ke Yesus, mihe ane, “Mèdꞌa nèbꞌo, harièle muu do ta perai jꞌe hane Yaa. Ri do era ke do hure dꞌo bꞌuke, mihe ane,
‘Do ta pemade ri Deo ne mone bꞌata nee,
ne kiꞌi-jꞌawa noo menyèla kebali-bali.’✡ Sakaria 13:7
28 Tèra do ta made Yaa. Tapulara do ta muri wari Yaa. Ki muri wari Yaa, do ta uru Yaa nga muu la propensi Galilea.”✡ Mateo 28:16
29 Ta pelawa ke Petu, mihe ane, “Ama! Maji le harièle dèu ta perai, jꞌe hane Ama, tapulara adꞌo yaa!”
30 Ta bꞌale ke ri Yesus pa noo, “Petu! Henge ie, ee! Mèdꞌa dꞌe dꞌènge, uru nga dꞌo dꞌue awe manu ne tutuꞌoo, tèlu wari ke èu ne pehile Yaa.”
31 Ta perui èni ke Petu, jꞌe lii noo, mihe ane, “Adꞌo, Ama, ee! Ki made Ama, ta made helaꞌu ke yaa, nga Ama. Perai dꞌoke yaa ti nga Ama, nga pehile dꞌo Ama ri yaa.”
Ihianga Petu he dèu-he dèu palii mi nahère lema.
Yesus hebꞌajꞌa pa dꞌoka Getsemani
(Mateo 26:36-46; Luka 22:39-46)
32 Èla pe na ène, ta kako teruu ke Yesus he tade dꞌai la hewue dꞌoka pa bꞌojo Saitun, ne ngara ‘Getsemani’. Ta lii ke Yesus pa roo, mihe ane, “Mejèdꞌèiko muu ta mate Yaa pa dꞌee. Ta la hebꞌajꞌa pa nii ko Yaa.”
33 Ta pedoa ke, ta penau helaꞌu nga Noo, Petu, Jꞌako, nga Johani. Jꞌari ti awe na ène, noho ne ade-pengee Noo ketèna dꞌoke. 34 Ta pedai ke Noo, mihe ane, “Dꞌai hedui ne ade Yaa. Mii do ta hèpo hengaa ke. Mejèdꞌèike muu ta jaga pa dꞌee.”
35-36 Ta nèru ke Noo hudi, jꞌe lèku rutuu Noo pa wurai, jꞌe hebꞌajꞌa, mihe ane, “Ama tana! Ki do mèdꞌèihe pa dꞌara Ama, bꞌole made Yaa nga hape lua hedui-herui do mi nahee. Toi tèra ri Yaa, hari-hari lai do nara ta tao ri Ama. Kiri mèdꞌèihe pa dꞌara Ama hore we pejꞌèu, ne hedui-herui na dꞌee ti Yaa. Bꞌole jadꞌèi pedutu nga do dꞌèi Yaa, jadꞌèi we pedutu nga lua dꞌèi Ama.”
37 Ta èla pe hebꞌajꞌa, ta bꞌale ke Noo nga do tèlu dèu ana ajꞌa Noo he, tapulara era do bꞌèjꞌi luu. Ta perei ke ri Noo, jꞌe lii Noo pa Petu, mihe ane, “He, Petu!† Era do bꞌuke pa dꞌara Alkitab lii Yunani, ‘Himo’. Himo nee, ngara do wala ti Petu. Do luu ta bèjꞌi èu? He melila he we Yaa pa nii, taha le dꞌo ma hudi he muu ta jaga helaꞌu nga Yaa! 38 Lure ko peweo ne namada èu. Kèdꞌèi jꞌe jaga helaꞌu nga Yaa! Dꞌèi tèra ne ade muu ta jꞌège lai do ie, tapulara rui dꞌo ne ngiꞌu muu. Rihi ie muu ta hebꞌajꞌa, ngita jꞌera dꞌo muu, ki lèka ri ruhèku.”
39 Ta bꞌale rike Yesus la hebꞌajꞌa. Ta ami wari ke Noo pa Deo, ta bꞌole hane Noo pehape hedui-herui na ène. 40 Ta bꞌale rike Noo nga ana ajꞌa Noo do tèlu dèu he. Era ke roo do luu ta bèjꞌi wari, ri rihi ke roo ne mengètu namada. Ta perei ke ri Noo, iꞌa dꞌoke roo ne bꞌale lii Yesus.
41 Ta hani ke roo ri Yesus, jꞌe bꞌale la hebꞌajꞌa ketèlu wari. Èla pe hebꞌajꞌa, ta bꞌale ke Noo la perei ne ana ajꞌa Noo. Ane Noo, “He do bèjꞌi ko ma muu! Pengaha we ne bꞌèjꞌi. Kèdꞌèi Ne dèu do ta pewie Yaa, Dèu Rai-wawa do Petuu-petuu, hère ke. Awe na dꞌee, ta ma kèpe ke Yaa ri roo, jꞌe la jꞌole pa dèu do tao apa he. 42 Kèdꞌèiwe! Heleo muu la nii! Na hii ke ne dèu do ta pewie Yaa. Mai we dii la pehapo nga roo.”
Yesus ta kèpe
(Mateo 26:47-56; Luka 22:47-53; Johani 18:3-12)
43 Pa dꞌara pedai lii Yesus, hèra dꞌènge Juda nga dèu do rihi ae. Dèka roo nga pèru wela nga tubu, ta la kèpe Yesus. Dèka roo nga mi nahère, pedutu lii pereda mone ketèu pa kètu agama Jahudi he, guru agama he, nga dokepai-dokepai rae he. 44 Do pika uru ke Jꞌuda pa roo, mihe ane, “Heleo peꞌie ri muu! Naduu do hengèdꞌo ri yaa, kèpe ri muu! Noo ke ne dèu do kale ri muu.”
45 Ta dꞌai Juda la ène, mola noo nga Yesus, pelango ri noo, “Ama Guru!” Kedꞌake ri noo, jꞌe hengèdꞌo. 46 Ta dèka ke ne dèu do ae he la kèpe Yesus.
47 He dèu ti dèu Yesus he ta rèda wela ke, jꞌe pare pehèpo ne wodilu he dèu. Ne dèu na ène, ènu ri kètu mone ae agama Jahudi. 48 Ta pedai ke Yesus nga dèu do la kèpe Noo he, mihe ane, “Mi namii? Pengee ri muu, Yaa ne mone bꞌani? Ku dèka muu ma kèpe Yaa nga wela nga tubu? 49 Helodꞌo-helodꞌo era ma Yaa nga muu pa Èmu Kepue Hebꞌajꞌa pa Deo, bꞌule dꞌo he dèu he do dèka la kèpe Yaa. Mai we, ma kèpe Yaa. Na dꞌee, do lore do hure dꞌo bꞌuke ke.”✡ Luka 19:47; 21:37
50 Made ri medaꞌu ne ana ajꞌa Noo he. Ta hane ke Yesus, jꞌe perai roo.
51 Pa ène lema, era he dèu ana do ngèru, do pedute Yesus ti kejꞌunga. Era nga robo hijꞌi noo. Ta kèpe ke noo ri dèu he, 52 tapulara abo pa hijꞌi noo we. Pelai ti rihi medaꞌu, ta perai ke noo nga ihi wue, bꞌule dꞌo nga bꞌara pa ihi.
Èbe ri roo Yesus la nga mone hèpo kewèlu agama he
(Mateo 26:57-68; Luka 22:54-55, 63-71; Johani 18:13-14, 19-24)
53 Èla pe na ène, ta èbe ke Yesus ri roo la èmu Kètu Mone Ae Agama Jahudi. Pa ène, era ke do peteni ne dokepai-dokepai he. Harièle mone ketèu pa kètu agama he, guru agama he, nga dokepai-dokepai rae. 54 Ta dꞌai ne èbe ri roo Yesus, Petu lema do pedutu menaꞌo ti kejꞌunga, tade dꞌai la èmu Kètu Mone Ae Agama Jahudi. Maho noo hape la dꞌara rae nee, la mejèdꞌèihelaꞌu nga dèu do jaga do menyiru ai pa ène.
55 Pa dꞌara èmu dꞌee, mone ketèu pa kètu agama he pedai lii nga dèu do majèdꞌèita hèpo kewèlu agama he. Harièle roo kale hakahii ta pehale Yesus, ri dꞌèi ke roo ta wole pemade Noo. Tapulara nara dꞌo lai nengaa ta mii hakahii. 56 Ta pedoa ke ri roo ne dèu do ae, ta hakahii ta pebue Yesus. Tapulara ne lii lolo roo peꞌabu dꞌo he dèu nga he dèu.
57 Era hadꞌe ne hakahii do kèdꞌèita titu ta pedꞌèii pote, mihe ane, 58 “Rèngi ri jꞌii ne lii pedai dèu na dꞌee, mihe ane, ‘Do ta pekelole ri Yaa ne Èmu Kepue Hebꞌajꞌa pa Deo do jꞌège ri ruai dèu rai-wawa. Èla pe tèlu lodꞌo, do ta pekèdꞌe wari ri Yaa ne Èmu na ène, nga dodꞌo pake ruai dèu rai-wawa.’ ”✡ Johani 2:19 59 Tapulara peꞌabu dꞌo ne lii lolo roo he dèu nga he dèu.
60 Ta titu ke Kètu Mone Ae Agama Jahudi nee, pa hedꞌapa harièle dèu do mejèdꞌèipa ène. Jꞌe kebꞌali pa Yesus, mihe ane, “Ae ke dèu do kelaa pehedꞌapa nga Èu. Ta ngaa Èu ku pehèngo èni we?”
61 Bꞌale dꞌo ri Yesus he ubꞌa he. Ta kebꞌali rike ne Kètu Mone Ae Agama Jahudi pa Noo, mihe ane, “Hèku ko Èu ta pika mola! Èu tèra ke na dꞌee Kristus, Ana Deo do jaje rai uru ne?”
62 Ta bꞌale ke ri Yesus, “Do petuu! Yaa ke na dꞌee. Do ta ngède ri muu harièle ta Yaa, Dèu Rai-wawa do Petuu-Petuu, do mejèdꞌèipa liru-bèla pa kedꞌanga Deo. Rihi mone ae ne kuaha Noo! Do ta pèru pereda Yaa helaꞌu nga Noo. Èla pe na ène, do ta puru Yaa ti liru-bèla nga merèmu.”✡ Dane 7:13
63 Ta rènge ne lii bꞌale Yesus do mi nahère, made ri bubu dꞌara ne Kètu Mone Ae Agama Jahudi ène, tade hio ke ri noo ne bꞌajꞌu do womerai do pake ri noo. Ta pekaa ke noo pika pa dèu lowe do mejèdꞌèipa ène, mihe ane, “Teo dꞌoke dii ta pake hakahii wari! 64 Rèngi ke ri wodilu muu miha, Noo ma do pika wari èni mi nahère. Èla ke Noo pepai èni ta Ana ri Deo. Lii Noo dꞌee, ta peꞌape ngara Deo! Pedutu petèka agama dii, ki era dèu do pale wari èni ta helaꞌu nga Deo, dèu na ène ta pemade! Ku, mi namii ne lai hèpo muu?”
Hèpo ri roo hari-hari, “Hala tèra ke dèu na dꞌee! Hèku, ta wole made!”✡ Kètu Agama nga Lua Petèka Agama 24:16
65 Èla pe mi nahère, ta kèdꞌèike do pèri dèu la hebue Yesus ri ilu. Wute ne namada Noo, jꞌe merèho. Jꞌe lii roo, mihe ane, “Kiri Èu tèra ke mone ubꞌa Deo, hèku ko Èu ta pale ne ngara dèu do kudꞌe Èu!” Ta pereda ke roo pa dèu do jaga Èmu Kepue Hebꞌajꞌa pa Deo, ta ma èbe Yesus. Ta èbe ke ri roo, jꞌe tèbꞌe bꞌale-bꞌale.
Petu tèlu wari ne lii ta dꞌo tade Yesus
(Mateo 26:69-75; Luka 22:56-62; Johani 18:15-18, 25-27)
66-67 Pa awe do na ène, Petu do mejèdꞌèita menyiru ai pa dꞌara rae ène. Ta dèka ke he dèu mobèni, ènu ri Kètu Mone Ae Agama Jahudi, ngède noo ta menyiru ai. Pehodꞌe ri mobèni na ène, ne worèwu Petu, jꞌe kabꞌali noo, “Ngine dꞌee, èu era helaꞌu-laꞌu nga Yesus, do Nasare ène, we adꞌo?”
68 Ta bꞌale ke ri Petu, “Adꞌo! Ta ngaa èu ku lii mi nahère! Tade dꞌo Noo ri yaa.” Èla pe na ène, ta kako ke Petu la titu pa toka rae nee. Pa dꞌara awe na ène, ta tutuꞌoo ke ne manu.
69 Ta ngède rike Petu ri mobèni na ène. Ta pika ke noo pa harièle dèu do era pa ène, mihe ane, “Noo ke he dèu ti kejie Yesus!”
70 Ta pehihi èni ke Petu, jꞌe lii, mihe ane, “Adꞌo èu ta wujꞌu! Tade dꞌo ri yaa dèu na nii!”
Tui dꞌo, era ri he dèu do hewala pa ène, lii la Petu, mihe ane, “Bꞌole pote èu ta adꞌo do helaꞌu nga dèu na nii! Muu he, do Galilea, to?”
71 Ta pelawa rike Petu, mihe ane, “Bꞌani yaa ta hupa! Tade dꞌo ri yaa dèu na nii!”
72 Tatuu ne lii pedai noo, ta tutuꞌoo ke ne manu ta dꞌue awe. Ta henge ke ri Petu ne lii pedai Yesus ngine, mihe ane, “Uru nga dꞌo dꞌue awe manu ne tutuꞌoo, tèlu wari ke èu ne pehile Yaa.”
Dꞌai ne henge ri noo ne lai na ène, ta tangi oga-oga ke Petu.
✡14:1-2 Do Israꞌel Mèhu èni ti Masir 12:1-27
*14:3 Ne kebꞌue èi loko wumèngi nee, helaꞌu nga gaji he dèu pa dꞌara hewue tèu. Pa dꞌara Alkitab lii Yunani, ne kebꞌue èi wumèngi ne 300 ‘denari’. Ne ngara èi loko wumèngi ne ‘nardos’, ne tao ri dèu do uru he, ti amo ajꞌu wumèngi. Pa dꞌara Alkitab lii Jꞌawa, ne ngara noo ‘narwastu’. Ne wobꞌuri nee, do paha ti wowadu. Ne kebꞌue wobꞌuri ne lema, do maha. Pa dꞌara Alkitab lii Yunani, ne wobꞌuri ne tao ngati wowadu, ne ngara wowadu nee, ‘alabastèro’. Alkitab lii Jꞌawa, ne ngara wowadu ne ‘batu pualam’. Heleo lema Luka 7:37-38.
✡14:7 Pedꞌire Wari Rujꞌara Muri Mada 15:11
✡14:18 Lii Wue-Waje 41:10
✡14:24 Do Israꞌel Mèhu èni ti Masir 24:8; Yermia 31:31-34
✡14:27 Sakaria 13:7
✡14:28 Mateo 28:16
†14:37 Era do bꞌuke pa dꞌara Alkitab lii Yunani, ‘Himo’. Himo nee, ngara do wala ti Petu.
✡14:49 Luka 19:47; 21:37
✡14:58 Johani 2:19
✡14:62 Dane 7:13
✡14:64 Kètu Agama nga Lua Petèka Agama 24:16