Yang Isinulat Ni JUDAS
Patkaw Ang Pasanag Tung Kumpurming Magbasa
Yang aran ni Judas ang nagsulat yang sulat ang naa, duru-durung mga tukayu nang mga Judio atii kanay. Kung bengaten tung bitalang Hinebreo ay “Judah” ang yay sasang ana ni Jacob ang yay pinamuaran yang namagkaraadi tung nasyun yang Israel. Ug̱aring ilem kung bengaten nira tung bitalang Giniriego, ay “Judas” da. Piru tinu pang Judasay w̱asu ang nagsulat yang sulat ang naa? Belag̱an ka ti Judas ang atiing nagtraidur tung ni Ginuung Jesus, kung indi, ya ra ti Judas ang sasang putul ni Ginuung Jesus ang sinambit tung Isinulat Ni Mateo 13:55 may tung Isinulat Ni Marcos 6:3.
Yang katuyuan nang nagsulat ay gustu nang magpaaman tung mga tumatalig natetenged tung mga manigtulduk ta kabuklian ang pamagpatumatalig-tumatalig ilem. Ay ya ray pamagliliw̱utun ang pagturuldukanen tung mga tumatalig ang basi pa ra ilem maeklan nira yang mga isip nira. Kipurki yang nag̱apapaktelan nira, kumus tinapnay ra unu tanirang tanan natetenged ilem tung kaneeman yang Dios ang ibinuluntad na tung nira, ig disir, liw̱ianu ra unu tanirang magpagustu ra ilem ang magpakasalak. Tutal unu, indi ra unu dilemen yang Dios buat tung nira. Purisu durug kaimpurtanti tung ni Judas ang pabantayen na ra yang mga tumatalig natetenged tung mga taung atii ug̱ud simpan dang manguntiel ta ustu tung nag̱itulduk nirang dakulung kamali (4). Ay muya, kung indi mangabantay, maumid da tung kalainan ang katulad ka tung mga taung namagkuntra ka tung Dios atiing tukaw (11). Kapurisu yang dapat ang buaten yang mga tumatalig, pabakeren nira yang pagtaralig̱en nira tung Dios ig yang pagparanangeren nira tung kamatuuran ang ipinag̱intriga tung nira ang para indi ra enged maguyuran yang mga taung atiang mga manigtulduk ta kabuklian (20-21).
1
Yang Intrada Yang Sulat (1-2)
Yang may sulat taa yuung ti Judas ang sasang pagpaturuw̱ulun tung ni Jesu-Cristo ig sasa kang putul ni Santiago. Yang sulat ang atia ipinaekelu ra tung numyung kumpurming natag̱ana ra yang Dios ang para buatenamu ra anyang mga tauan nang sadili. Nag̱agegmaanamu ra anyang yay Ama tang Dios ig nag̱amanadaanamu ra ka ni Jesu-Cristo ug̱ud indiamu ra mataw̱an ta dumang nag̱itulduk ang bukli* 1 Yang pagmanada ni Jesu-Cristo tung nira sinambit na ka tung pagtapusan yang sulat tung 24.. Yang nag̱ipag̱ampuu para tung numyu ang mas pang maispirinsiaan mi yang kaildaw yang Dios may yang gegma na pati yang kalimengan ta mga isip ming nag̱ipaeyang na
Nag̱asambit Na Yang Mga Manigtulduk ta Kabuklian Ang Ya Ray Natengeran Yang Pagsulat Na (3-4)
Mga putulung nag̱amaalu ta duru, duru ra ka rin ang kalelyag̱ung magsulat tung numyu natetenged tung kalibrian tang naang parariung nalg̱uran ta. Piru naa pala, nasimanu ra ang may kaministiranung dakulu ang sulatanamu ra yeen ang para paktelenamu ra yeen ang magpadayun ka enged tung pag̱urusuyun mi tung kamatuuran natetenged tung ni Ginuung Jesus ang nunut da ka ta pagparakaw̱utun mi tung duma may ruma. Yang kamatuuran ang naa ya ra kay dapat ang kegngan mi ta mupia tung mga taung pamagtag̱am ta baliskad, ay ya ra ka man ay ipinagpiar yang Dios tung yaten ang kumpurming binuat nang mga tauan na ang para indi ra enged mag̱uman yang nag̱adapatan na 3 Ikumpalar tung Judas 20-21 may Filipos 1:27.. Sanu pa indiamu aningenu ay kipurki may mga tau ra asan ang pamagsag̱usut da tung mga grupu mi ang indi mi ra nabantayan. Anda tung kuinta nira yang kalelyag̱an yang Dios. Yang bukling nag̱itulduk nira, kumus pinaitaanamu ra yang Dios ta kaneeman nang tinapnay tung diw̱aldi, ya ra ilem agbaliskaray nirang buaten ang sasang padatelan ang yang sasa unung tumatalig, maskin magpadayun da unu tung pagburuaten nang malalaway, anday bali unu tung Dios buat. Maskin nganing ti Ginuu tang Jesu-Cristong yay nanggawad tung nirang nagpakugmatay ang para ultimu ra ilem din tanya yang pangag̱alenan nira, ya pay indi nira ag̱ilalaen 4a 2 Pedro 2:1. Yang mga taung atia, nabuay ra kang lag̱ing naula tung kasulatan kung ya pa ag̱aring sintinsiaan yang Dios tung kalainan ang maning taa tung magdarasun ang sambitenu§ 4b Dilemen ta tung 5-7 kung ya pa ag̱ari yang pagsirintinsiaen yang Dios tung dumang namagpasuag tung anya atiing tukaw..
Nag̱ipademdem Na Tung Nira Kung Ya Pa Ag̱ari Yang Pagsirintinsiaen Yang Dios Tung Duma Atiing Tukaw (5-8)
Maskin luw̱us dang nag̱aintindian mi yang mga bag̱ay ang naang ag̱ulitenu, gustuu ilem ang ipademdem tung numyu kung ya pa ag̱ari yang pagsirintinsiaen yang Dios tung kalainan tung namagpakasalak tung anya atiing tukaw pang mga panimpu. Pademdeman mi ra kanay yang nasyun ang Israel ang atiing primiru ang pinagbawi ra ni Yawing ipinagpalua duun tung banwang Egipto. Piru tung uri, yang kumpurming namagdiskumpiar tung anya, pinagsintinsiaan na tung kalainan* 5 Bilang pinapaglag̱u-lag̱u na ra ilem duun tung banwang kapas tung seled epat ang puluk ang takun ang asta duun da ilem nagkarapatay ang indi ra nangakled tung banwang pinangakuan na. Duun da nga basaay ta sigun tung nagkarainabu tung Mga Bilang, kapitulu 13 may 14. Sinambit ka tung 1 Corinto 10:5; Hebreo 3:16-4:2.. Pademdeman mi ra ka yang dumang mga angil ang belag ya mamagpadayun tung katengdanan ang ipiniar yang Dios tung nira, ya mamamutwan ang para mamagpakled da tung anda enged ay kalalabten nira 6 Yang mga angil ang atiang nasambit, ya ra yang namangasawa tung mga baw̱ay ang mga ana ta mga taung maning tung yaten. Ya ray paglampas nira tung sasang kalalangan yang Dios tung nira. Kung gustu tang pasadsaran, duun nga basaay ta tung Genesis 6:1-4. Tuglayunan ta ra kang basaen yang pasanag tung 1 Pedro 3:19-20 may tung 2 Pedro 2:4.. Purisu ikinulung da yang Dios duun tung sasang lugar ang duru kang pisan agkakiklep ig durug kapinitinsia ug̱ud duun da ilem ielatay na tung uras ang ipagsintinsia na enged tung nirang pangultimu. Pademdeman mi ra ka yang mga taung namagtinir duun tung siudad yang Sodoma durua yang Gomora asta tung mga lansangan tung paliw̱ut nira. Nangasug̱ut da tanira tung ug̱ali yang mga angil ang atii. Ay namampakled da ka tung pangumbaw̱ay may pangunlalii ig yang duma, laliig baw̱ay, binaliskad da nira yang natural nira. Purisu ya ray natengeran na ang yang mga taung atii pinagsintinsiaan da yang Dios ang pinabungsaran ta apuy 7a Genesis 19:4-25; Roma 1:26-27; 2 Pedro 2:6.. Duun da nga buatay nang sasang mulidu kung ya pa ag̱ari yang pagsintinsia na tung uri tung kumpurming pagpasuag tung kalelyag̱an na ang tanira duun da iplekay na tung sasang apuy ang anda enged ang pisan ay kapugdaw-pugdawan nang asta tung sampang anda enged ang pisan ay pagtapusan na§ 7b Ipinag̱ubligar 20:15; 21:8; Mateo 25:41. Maning kang pisan tia yang pag̱urubraen yang mga manigtulduk ang atiang pamagpakiglaket da asan tung numyu. Bilang, kumus pamag̱ambu ra ang tanira unu nag̱apapanalakinep yang Dios kung unu pay dapat ang buaten nira, asan da ta pagpakled nira tung mga malalaway ang pagburuaten ang asan da ka nga mansaay yang mga pagkatau nira* 8a Katulad tung mga taung tag̱a Sodoma may Gomora ang sinambit na tung 7., asan da ka ta pagpakuindi nirang indi ra ka enged magpalalang tung may mga kagaeman 8b Katulad tung mga angil ang sinambit na tung 6., pati yang mga aruman ming piniaran yang Dios ang mamagmangulu tung numyu, imbis galangen nira, ya rag sawayay nira 8k Katulad tung mga Israel ang sinambit na tung 5 ang ti Moises durua ni Aaron, sinawayan da nira ang katulad tung isinulat tung Mga Bilang 16:3, 11..
Nag̱apabilug̱an Na Yang Ug̱ali Nirang Mga Manigtulduk Ang Masyadung Pamagtag̱am Ta Insultu (9-10)
Piru, maskin nganing ti Miguel ang sasang angil ang pag̱atuw̱ul yang Dios ang abwat ta katengdanan, indi ra ka nganing nagsaway. Ay atiing pagtinuw̱alay ra tanira ni Satanas tung katalungaan yang Dios natetenged tung tinanguni ni Moises kung tinu pa tung nirang durua ay may kagaeman, indi nagpabetang tung sadili na ang tanya may kagaeman nang magsintinsia tung ni Satanas ang puiding insultuen na, kung indi, ya ra ilem ag̱aningay nang,
“Ti Yawi, ya ra ilem ay magsintinsia tung nuyu.”
10 Piru yang mga taung atiang pagmaturuldukanen asan tung mga grupu mi ang aranek ang pisan ta pagkabetang kay tung ni Miguel, kung ay pa atiing indi nira nag̱aintindian, duun da kag sawayay nirang anda unu ay kuinta na. Piru kung ay pa atiing nag̱aintindian nira ang katulad ka tung nag̱alelyag̱an yang mga tinanguni nira, ya ra ilem agpapsaway nira ang pamanulad da ilem tung ug̱ali ta mga ayep ang indi maskeng mamateng-pateng ang pagkatapus ya ray manggated tung nira tung kalainan.
Yang Mga Manigtulduk Ta Kabuklian Nag̱ikumpalar Na Tung Tulu NGa Tauan Atiing Tukaw (11-13)
11 Kanugun tanira! Durung pisan agkalebat yang sintinsiang maagmaan nira tung uri natetenged yang nag̱asug̱ut nira ya ra yang ug̱ali ni Cain ang durug kalain§ 11a Genesis 4:3-8. Yang nag̱apagamenan ang pisan ta mga isip nira ya ra kang pisan yang natalangan ni Balaam ang kumus durug kainamlukun ta kuarta, simpan da rin ang magbuat yang nag̱akdekan na ra kang lag̱i ang kuntra tung kalelyag̱an yang Dios* 11b Mga Bilang kapitulu 22-14; 31:16-17. Katulad ka tung ni Core ang nagpakigkuntrang tukaw tung na Moises ni Aaron, yang mga manigtulduk ang atia, pamagpakigkuntra ra ka tung mga pamagmaepet-epet tung numyung salegsang pundaan. Purisu, talagang sintinsiaan da ka enged yang Dios tung kalainan ang katulad ka tung binuat na tung na Core 11k Mga Bilang 16:19-25 atiing tukaw pa. 12 Yang mga taung atiang pagturuldukun asan, kung magpakiglaket da nganing tung uras dang pagsararuanamu rang magpurutul ang asan da ka nag̱ipaitaay mi yang paggeregmaan ming matinlu 12 Katulad tung sinambit ni Pablo tung 1 Corinto 11:20-22, yang pagsararuan nirang atiang mga tumatalig katuglayunan na yang pagderemdemen nira tung nag̱adapatan yang pagpakugmatay ni Ginuung Jesus., ya ray dapat ang pangamanan mi. Kipurki kung tung mga binag̱eng pa ang alenget dang lumput ipananglitay tanira, indi mi madipara agkali yang katuyuan nira asan. Ay yang pagpakisadu nirang atia tung numyu ya ra kay pagparapsawen nira tung tanan ang kalelyag̱an nira ang andang pisan aman-aman nira ang may turuw̱alen da nira asan. Anday dumang mag̱isipen nira, kung indi, teed da ilem tung mga sadili nira. Kung tung pagtaraw̱angen ipananglitayu, mga inutil da tanira ang katulad ka tung mga panganud ang kung kaisan ya ag̱elat-elatay tang mag̱ekel ta kuran ang pagkatapus, sigi ra ilem ang pakapwas nira tung palet ang maskin dayawraw ra ilem, andang pisan ay pakdul na. Inding pisan mapagpalua ta mga ubra-ubrang nag̱auyunan yang Dios ay sigun tung pagkablag nira tung anyang maning pa tung sasang patay. Yang kaalimbawaan nira maning pa tung mga ayu ang maskin timpu rang igbururak, andang pisan ay burak ang mapakinaw̱angan tung nira. Katulad tung mga ayung napatay ra ang pagkatapus namansiktang da ilem ang ya ra kag dawalay yang mga lamut nirang miskawan ang indi ra maimung mamurak ang uman, yang pisan ay kaalimbawaan yang mga taung atia. Andang pisan ay mataw̱ang nira tung duma kung ya pa ag̱ari magbuat yang magkatama. 13 Katulad tung mga lakun ang darakulu ang indi ra ka enged masuspindi, yang mga taung atia indi nira ka enged kayanan ta pagsuspindi yang mga kalelyag̱an nira. Katulad tung mga putput ang maliligna ang pag̱aekel-ekelan ta mga lakun ang kung sumampa ra nganing tung mga binakayan, magkarabutwan da ilem asan yang ligna na, yay kaalimbawaan yang mga ubra-ubra nirang malalaway ang duru kang pisan agkakaeyak§ 13a Isaias 57:20. Dispuis yang mga taung atia, indi mi enged matalig̱an ang mapakdulanamu nira ta matinlung painunuku kung ya pa ag̱aring mag̱usuyamu tung kalelyag̱an yang Dios. Kipurki tanira maning pa tung mga bulalakaw ang anday pirmaminting rumbu nira ang para matalig̱an din ta mga manigsaay. Purisu may nag̱ielat da yang Dios tung nirang durung pisan agkakiklep duun tung impirnu ang asta tung sampa indi ra ka enged mapuklutan nira* 13b Ikumpalar tung Mateo 8:12; 22:13; 25:30..
Yang Naula Ni Maepet Enoc Duun Da NGa Temeng Tung Mga Manigtulduk Ang Atiang Buklien (14-16)
14 Dispuis, yang mga manigtulduk ang naang nag̱ipaamanu tung numyu, yang pisan ay nag̱atemengan yang sasang inulang tukaw ni Maepet Enoc ang yay sasang apu ni Adan tung dapa-rapa yang kakay na 14a Bilang enem ang esleb mag̱impisa tung ni Adan ang asta tung ni Enoc. Duun nga basaay ta tung Genesis 5:4-20.. Mag̱aning ang nagbitala,
“Naa w̱ang bitalaung naa, papatandaan mi ta maayen. Siguradung magkaw̱ut ti Yawi taa tung kaliw̱utan ang naa, kasiraan da ka tanira yang mga angil ang pinamilik nang pira-pira rang laksang indi enged mabilang-bilang 14b Mateo 13:39b-42; 16:27; 25:31; Marcos 8:38; Lucas 9:26; 2 Tesalonica 1:7-8. 15 Yang katuyuan na magpadapat da ta sintinsia tung tanan ang mga taung makinasalananen ang anda kang lag̱i tung kuinta nira yang kalelyag̱an na. Bilang sasa may sasa tung nira, patuw̱alen nang papangaminen tung tanan ang mga binuat-buat nirang kuntrang pisan tung kalelyag̱an na pati tung tanan ang ibinitala nirang namanduminar tung anya,” mag̱aning.
16 Ag̱aningenung temeng dang pisan yang inula nang atii tung mga manigtulduk ang atiang namampakled da asan tung numyu. Ay kipurki kung tung pamitala nira pirmi ra ilem ang pagburutung-butungun natetenged belag̱an kuntintu tung mga isip nira yang pagkabetang nira taa tung kaliw̱utan ang naa kung kaisan, ya ra ka dayun ay nag̱ibangdan nira tung Dios ang ya unu ay kamali na. Kung tung pag̱urubraen man, pirmi ra ka ilem ang pamagpapsaw tung mga kalelyag̱an nirang sadili. Dispuis pa, puirting pagpaambug tung mga sadili nira ig durug kaansianung mamagbuladas ang para maeklan ilem nira yang nag̱atingwa nira.
Nag̱ipademdem Na Tung Nira Kung Unu Pay Inula Yang Mga Apustul Sigun Tung Mga Manigtulduk Ang Atiang Buklien (17-19)
17 Piru ta yamung nag̱amaalu ta duru, pademdeman mi ra ka yang inula ra kang lag̱i yang mga apustul ang atiing tinuw̱ul ni Ginuu tang Jesu-Cristong magpaliked yang Matinlung Balita natetenged tung anya asan tung numyu. 18 Pinagpaamananamu rang lag̱i nirang pinag̱aning ang,
“Baklu ra maglekat ti Ginuung Jesus, may mga taung mamansiluang mamagtag̱am ta saway tung numyu ang kalukuan da ilem unu yang kamatuuran ang naang nag̱apananged mi. Yang ug̱ali nira, indi enged temegka ang indi ra nira papsawan yang mga kalelyag̱an nirang magbuat ta makalalaway ta isip yang Dios§ 18 2 Pedro 3:3,” mag̱aning.
19 Yang inula nirang atii, temeng da kang pisan tung mga manigtulduk ang atiang nag̱ipaamanu tung numyu. Ay kipurki yay pamagpaguad ta makararangga tung pagpurutulan ming mga tumatalig ang para magkuruntraanamu rang magberelag. Kumus anda asan tung nirag pagtinir yang Espiritu Santo, anday dumang pagpaguyuran nira, kung indi, ultimu ra ilem yang sistimang pag̱andar taa tung kaliw̱utan ang naa ang balaw̱ag ang pisan tung Dios.
Kumus Nag̱alaktan Da Tanira Ta Mga Manigtulduk Ta Kabuklian, Nag̱apasanag̱an Na Tanira Kung Ya Pa Ag̱ari Yang Pagdiripindiren Nira Tung Kamatuuran (20-21)
20 Piru ta yamung nag̱amaalu ta duru, maskin maning da tiag kaliwag, pirmiamung magsarasaan ang magparaketel-ketelan ug̱ud asan da magbaked yang pagparanangeren mi tung kamatuuran ang yay sagradung bitala yang Dios ang nunut da ka ta pagturumanen mi. Kada mag̱ampuamu ra nganing, yang Espiritu Santo, ya ra kay pirming papagmanguluen mi. 21 Landaw ra tung tanan, pademdeman ming pirmi yang utang ming kaneeman tung Dios natetenged tung gegma nang lutuk ang pisan ang ibinuluntad na tung numyu, mintras pagpakbatamu tung ni Ginuu tang Jesu-Cristong maglekat ang ya ray uras ang ipag̱ildaw na enged tung yaten ang ipasapenita ra anya tung Dios ang asta tung sampang anda enged ang pisan ay katapus-tapusan na.
Yang Matinlung Buaten Nira Tung Tulung Klasing Nag̱ainabu Tung Mga Aruman Nirang Nag̱apiktaran Da Yang Nag̱itulduk Yang Mga Manigtulduk Ang Atiang Buklien (22-23)
22 Alimbawa kung may mga aruman mi asan ang yang mga isip nira midyu tung pagdua-dua ra kung ay pay matuud ang dapat panangden nira, kaministiran ang ya ray ildawan mi ta mupiang painunukuan ta matinlu. 23 Ig kung may duma asan ang yang mga isip nira midyu tung ya rang ya rang ipaekel nira tung maling nag̱itulduk yang mga taung atia, ya ray tag̱aman ming saklawan ang pabaliken tung kamatuuran ug̱ud malibrian da ka nira yang kalainan ang malambeg̱an da rin nira* 23 Santiago 5:19-20. Ya ray paderepan ming bawien ang katulad ka tung pagbawi mi tung sasang langaw ang dineetan da ta apuy ang tung makali yag law̱utay mi. Bawien mi tanira ang maning pa tung yag kalaway mi tung apuy. Ig kung may duma asan ang yang mga isip nira midyu tung ipinaekel da ka enged nira tung maling nag̱itulduk yang mga taung atia, kaministiran ang ya pa ka enged ay ildawan mi ang nunut da ka ta dakulung pangaman mi ang muya maumiramu pa tung mga ubra-ubra nirang malalaway ang yay dapat ang panlignaan ming maning pa tung aw̱el ang kinetket da ta mansa.
Yang Pagtapusan Yang Sulat Ang Yang Dios Yag Dayaway Na Natetenged Tung Kayanan Na Ig Tung Pagkadios Nang Inding Pisan Mapasiring-siringan (24-25)
24 Buinu, mga putulu, magkabag̱ay ang pisan ang yay pirming dayawen ta yang Dios ay kipurki yay masarang ang magmanada tung numyu simanyan ang para indiamu maguyuran yang mga manigtulduk ang atiang magpakasalak ang pariu ka tung nira 24 Ikumpalar tung 1, “...nag̱amanadaanamu ra ka ni Jesu-Cristo ug̱ud indiamu ra mataw̱an ta dumang nag̱itulduk ang bukli.”. Ya kay masarang ang magmangulung pirmi tung numyu ta matinlu ang asta kaw̱utun da ilem yang uras ang ipagpakdeng na tung numyu duun tung katalungaan nang durug kasulaw ang duruamu ra kang pisan agkasadya ang andang pisan ay dapat ang mabangdan na tung numyu. 25 Tanya yay ultimu ilem ang Dios ang ya ra kay nagtapnay tung yaten ekel tung pinagtalus ni Ginuu tang Jesu-Cristong nagpakugmatay. Teed mi yang pagkadios na, durung pisan agkasulaw yang pagkabetang na, may pagkaadi nang inding pisan mapasiring-siringan, yay makagag̱aem tung tanan ang maskin unu pa man ang bag̱ayay, kayanan nang ubraen. Maning kang lag̱i tia yang pagkadios na disti pa atii tung katebtew̱an, pati simanyan, ang asta ra ilem tung sampa ang anda enged ang pisan ay katapus-tapusan na. Talagang matuud ka man tia.
 
Taa ra ilem tapusayu yang gustuung ianing,
 
Judas

*1:1 1 Yang pagmanada ni Jesu-Cristo tung nira sinambit na ka tung pagtapusan yang sulat tung 24.

1:3 3 Ikumpalar tung Judas 20-21 may Filipos 1:27.

1:4 4a 2 Pedro 2:1

§1:4 4b Dilemen ta tung 5-7 kung ya pa ag̱ari yang pagsirintinsiaen yang Dios tung dumang namagpasuag tung anya atiing tukaw.

*1:5 5 Bilang pinapaglag̱u-lag̱u na ra ilem duun tung banwang kapas tung seled epat ang puluk ang takun ang asta duun da ilem nagkarapatay ang indi ra nangakled tung banwang pinangakuan na. Duun da nga basaay ta sigun tung nagkarainabu tung Mga Bilang, kapitulu 13 may 14. Sinambit ka tung 1 Corinto 10:5; Hebreo 3:16-4:2.

1:6 6 Yang mga angil ang atiang nasambit, ya ra yang namangasawa tung mga baw̱ay ang mga ana ta mga taung maning tung yaten. Ya ray paglampas nira tung sasang kalalangan yang Dios tung nira. Kung gustu tang pasadsaran, duun nga basaay ta tung Genesis 6:1-4. Tuglayunan ta ra kang basaen yang pasanag tung 1 Pedro 3:19-20 may tung 2 Pedro 2:4.

1:7 7a Genesis 19:4-25; Roma 1:26-27; 2 Pedro 2:6.

§1:7 7b Ipinag̱ubligar 20:15; 21:8; Mateo 25:41

*1:8 8a Katulad tung mga taung tag̱a Sodoma may Gomora ang sinambit na tung 7.

1:8 8b Katulad tung mga angil ang sinambit na tung 6.

1:8 8k Katulad tung mga Israel ang sinambit na tung 5 ang ti Moises durua ni Aaron, sinawayan da nira ang katulad tung isinulat tung Mga Bilang 16:3, 11.

§1:11 11a Genesis 4:3-8

*1:11 11b Mga Bilang kapitulu 22-14; 31:16-17

1:11 11k Mga Bilang 16:19-25

1:12 12 Katulad tung sinambit ni Pablo tung 1 Corinto 11:20-22, yang pagsararuan nirang atiang mga tumatalig katuglayunan na yang pagderemdemen nira tung nag̱adapatan yang pagpakugmatay ni Ginuung Jesus.

§1:13 13a Isaias 57:20

*1:13 13b Ikumpalar tung Mateo 8:12; 22:13; 25:30.

1:14 14a Bilang enem ang esleb mag̱impisa tung ni Adan ang asta tung ni Enoc. Duun nga basaay ta tung Genesis 5:4-20.

1:14 14b Mateo 13:39b-42; 16:27; 25:31; Marcos 8:38; Lucas 9:26; 2 Tesalonica 1:7-8

§1:18 18 2 Pedro 3:3

*1:23 23 Santiago 5:19-20

1:24 24 Ikumpalar tung 1, “...nag̱amanadaanamu ra ka ni Jesu-Cristo ug̱ud indiamu ra mataw̱an ta dumang nag̱itulduk ang bukli.”